ავასირხვა ქართული (აფხაზური) მცირედ გავრცელებული ვაზის ჯიშია, იძლევა მაღალი ღირსების თეთრ სუფრის ღვინოს და ადგილობრივი მნიშვნელობის სასუფრე ყურძენს.
ადგილობრივ მევენახეთა შორის და სპეციალურ ლიტერატურაში ავასირხვა ცნობილია აგრეთვე ავასარხვას, აოსირხვა- ჟის, აჟიშის, აუასირხვას, ავასირხვაჟიშის და სხვა სახელწოდებით (თ. კვარაცხელია, მაჭავარიანი, ჩერნიავსკი, ა. ეგოროვი, გეევსკი და შარერი 1885 წელი).
ავასირხვა თავისი მორფოლოგიური და სამეურნეო ნიშნების მიხედვით უფრო ახლოს დგას აღმოსავლეთ საქართველოს ვაზის ჯიშებთან, ვიდრე დასავლეთ საქართველოს ქეჩისებრ შებუსვილი ფოთლიან და მრგვალმარცვლიან ჯიშებთან. გარეგანი ნიშნებით ავასირხვა უფრო მეტად აღმოსავლეთ საქართველოს ვაზის ჯიშ რქაწითელს უახლოვდება.
აფხაზეთის ჩრდილო-დასავლეთ ნაწილში ჯიშის გავრცელება ძველად და ამჟამად, აგრეთვე ჯიშის სახელწოდების ენობრივი ანალიზი იძლევა მკვიდრ საფუძველს იმისათვის, რომ იგი ადგილობრივი წარმოშობის ჯიშად მივიჩნიოთ.
ჯიშის სახელწოდების ენობრივი ანალიზის მონაცემებზე დაყრდნობით სხვადასხვა ავტორი სხვადასხვაგვარად განმარტავს მისი სახელწოდების წარმოშობას. ასე მაგალითად, კ. მაჭავარიანი თვლის ავასირხვას ადგილობრივ ჯიშად და მისი წარმოშობის შესახებ შემდეგსა წერს: არის ადგილი, ინალიფების კუთვნილი, რომელსაც ეწოდება ვასა. აქედან ავასირხვაჟიში ნიშნავს ვაზს, რომელიც მოჰყავთ მთა “ვასაზეო”.
სულ სხვაგვარად ხსნის სიტყვა ავასირხვის წარმოშობას ადგილობრივი ეკონომისტი გ. ტარკილი. მისი განმარტებით სიტყვა ავასა ნიშნავს ცხვარს, ხოლო ახუა მთის მწვერვალს, ანუ ცხვრის საძოვარ ადგილს. როგორც ჩანს ავასირხვა წამოღებული უნდა იყოს ბარში მთის საძოვრებიდან, სადაც იგი, ალბათ, ველურად ხარობდა.
მორფოლოგიური და ბიოლოგიური ნიშან-თვისებების მიხედვით ავასირხვა შეიძლება მიეკუთვნოს Pr. Pontica subpr. georgica Negr.. ჯგუფს. ავასირხვას გავრცელების თანამედროვე არეალი შემოფარგლულია აფხაზეთის მევენახეობის რაიონებით.
ძველად, სოკოვან ავადმყოფობათა და ფილოქსერის გავრცელებამდე, ავასირხვა სხვა აფხაზურ ჯიშებზე უფრო მეტად იყო გაშენებული მაღლარად. მისი გავრცელების ძირითადი კერა იყო გუდაუთის რაიონის ცნობილი სოფლები: დურიპში, ნაფცხუ და აჭანდარა. პროფ. თ. კვარაცხელიას ცნობით, ავასირხვა ამ სოფლებში გავრცელებული იყო მთლიან ნარგავებად.
სოკოვანი ავადმყოფობათა და ფილოქსერის გავრცელებამ, ერთი მხრივ, ვაზების მაღლარად ფორმირებამ და ავადმყოფობათა წინააღმდეგ ბრძოლის საშუალებების არცოდნამ, მეორე მხრივ, ხელი შეუწყო ვენახების სწრაფ განადგურებას.
ავასირხვა უმნიშვნელო ფართობზეა გაშენებული. ვენახების 1940 და 1953 წლების აღწერის მასალების მიხედვით ავასირხვას ფართობი 0,5 ჰექტარს არ აღემატება, ხოლო მაღლარის სახით იგი შემორჩენილია გუდაუთის რაიონის სოფლებში. აღწერის დროს აღრიცხულია სხვა ჯიშებთან ერთად და ნაჩვენებია სხვა ჯიშების ფართობში.
ბოტანიკური აღწერა
ჯიში აღწერილია აფხაზეთის დასაყრდენ პუნქტზე, სოფ. ახალსოფელში (გუდაუთის რაიონი), საკოლექციო ვენახში. ვაზები 25 წლის ასაკისაა, გაფორმებულია ქართული წესით სარ-მავთულზე. შტამბის სიმაღლე ნიადაგიდან 60-70 სმ აღწევს.
ვაზის კვების არე უდრის 3,0 კვ. მ (2,0X1,5 მ). ადგილმდებარეობა სწორია, ოდნავ დაქანებული სამხრეთ-აღმოსავლეთისაკენ, ზღვის ნაპირიდან დაშორებულია 2 კილომეტრით. ნიადაგი ქვეთიხნარია, წყალგამტარი ღორღიანი ქვენიადაგით.
ახალგაზრდა ყლორტი (10-15 სმ). ახალგაზრდა მოზარდი ყლორტის წვეროები გვირგვინითა და პირველი ორი ფოთოლაკითურთ შებუსვილია ყოველ მხრიდან სუსტი აბლაბუდისებრი ბუსუსით, უფრო ინტენსიურად კი ფოთლის ქვედა მხრიდან და მორუხო-მწვანე ფერისაა. მეორე იარუსის ფოთოლაკებზე (3-4) ფოთლის ზემო მხრიდან შებუსვა ქრება და ისინი მომწვანო-მურა ფერისაა და მოწითალო იერი დაჰკრავთ. ფოთლის ქვემო მხარეზე შებუსვა თუმცა საგრძნობლად მცირდება, მაგრამ მაინც მორუხო-მწვანე ფერისა რჩება. ახალგაზრდა ყლორტი გვირგვინის პირველ ფოთოლაკებამდე თითქმის გლუვია და მწვანე ფერისაა.
ერთწლიანი რქა. ერთწლიანი რქა ოდნავ მობრტყოა, მუხლები კარგადაა გამოსახული. მუხლთაშორისები საშუალო სიგრძისა (10-13 სმ), შეფერვა მორუხო-ყავისფერია; ზოლები მუხლთშორისების გასწვრივ წვრილია და კარგადაა გამოსახული.
ფოთოლი. შუა იარუსის (9-12) ფოთოლი საშუალო ზომისაა (17X18 სმ). ფოთოლი მომრგვალოა, იშვიათად ოვალისებრია, გვხვდება სამნაკვეთიანი ფოთლები, იშვიათად თითქმის მთლიანი და მათზე კიდევ უფრო იშვიათად ხუთნაკვთიანი ფოთლები. ფოთლის ზედაპირი გლუვია და იშვიათად ბადისებრ დანაოჭებული. ფოთლის ფირფიტის ბოლოები ძირს დახრილია, ფოთლები ღია მწვანე ფერისაა.
ზედა ამონაკვეთების სიღრმე მერყეობს მცირედან ღრმამდე; უფრო ხშირად გვხვდება საშუალო სიღრმის ამონაკვეთები, იშვიათად არაღრმა ზეზეური ამონაკვთებიც მოიპოვება. ამონაკვეთების ფორმაც შესაბამისად ცვალებადობს ოდნავ გამოსახული ნაპრალისებურიდან ჩანგისმაგვარამდე. ჩვეულებრივ გვხვდება თითქმის პარალელურგვერდებიანი ჩანგისმაგვარი ფორმის ამონაკვეთები, რომელთაც მახვილი ფუძე აქვთ. იშვიათად ფიწლისმაგვარი ფორმის ამონაკვეთებიც გვხვდება.
ქვედა ამონაკვეთები, როგორც წესი, ნაკლებ განვითარებულია და არაღრმაა, ზეზეურია, ხშირად სულაც არ არის გამოსახული. უფრო ხშირად ქვედა ამონაკვეთების ფორმა შეჭრილი კუთხისმაგვარია. ყუნწის ამონაკვეთის ფორმა მცირედ ცვალებადობს. ჩვეულებრივ იგი ღიაა, ფიწლისმაგვარი ფორმა აქვს და მახვილი ფუძე. იშვიათად გვხვდება თაღისმაგვარი ფორმის წამახვილებულფუძიანი ამონაკვეთებიც.
ფოთლის მთავარი ძარღვები ხშირად მახვილფუძიანი და გამობერილგვერდებიანი სამკუთხედისმაგვარი კბილებით ბოლოვდება, იშვიათად ისინი გუმბათისმაგვარიაცაა. გვერდითი კბილები ხერხისკბილისებრია, გამობერილგვერდებიანი და მახვილფუძიანი.
ფოთლის ქვედა მხარე თითქმის გლუვია, მხოლოდ ძარღვების გასწვრივ ემჩნევა თხელი ჯაგრისებრი ბუსუსი, რომელიც ქვედა იარუსის ფოთლებზე მატულობს და ქმნის თხელ ჯაგრისებრ შებუსვილობას. ფოთლის ყუნწი მის მთავარ ძარღვზე მოკლეა, იგი ღია მწვანე ფერისაა და გლუვია მთელ სიგრძეზე. ავასირხვას ფოთლები შემოდგომაზე ყვითელი ფერისაა.
ყვავილი. ყვავილი ორსქესიანია, მტვრიანები სწომდგომია. ყვავილში 5, იშვიათად 6 მტვრიანაა. კიდევ უფრო იშვიათად შვიდმტვრიანიანი ყვავილებიც გვხვდება. მტვრიანათა ძაფების სიგრძის შეფარდება ბუტკოს სიმაღლესთან 1,25-1,50 უდრის, იშვიათად ეს შეფარდება 1,75-2,0 აღწევს. ბუტკო მომრგვალო, სწორი ფორმისაა და მსხალს წააგავს. ბუტკოს სვეტი კარგადაა გამოსახული, იგი საკმაოდ გრძელია და მთავრდება მოზრდილი დინგით. იშვიათად დინგი ორადაა გაყოფილი.
მტევანი. მტევნების ზომა საშუალოა, მათი სიგრძე მერყეობს საშუალოდ 10-დან 20 სმ-მდე, ხოლო განი 6-დან 10 სმ-მდე. მტევნის საშუალო ზომა უდრის 15X8 სმ. მტევნების ფორმა ცილინდრულ-კონუსისებრია, ხშირად მხრიანია; იშვიათად ცილინდრული და კიდევ უფრო იშვიათად კონუსისებრი ფორმის მტევნებიც გვხვდება. მხრების სიგრძე აღწევს მტევნის სიგრძის ნახევარს, ზოგჯერ იგი მტევნის სიგრძის ერთ მესამედს უდრის.
მტევნები უფრო ხშირად საშუალო სიმკვრივისაა, იშვიათად მეჩხერი მტევნებიც გვხვდება. მტევნები ხასიათდება მცირეოდენი წვრილმარცვლიანობით; ნორმალურად დაყვავილების შემთხვევაში მტევნის წვრილმარცვლიანობა 4-6% არ აღემატება. მტევნის ყუნწი საშუალოდ 3-5 სმ სიგრძისაა; იგი მურა მწვანე ფერისაა, ბალახისებრია, ხოლო ფუძესთან ხევდება და მოწითალო-ყვითელია, ე.ი. რქის ფერს იღებს. მარცვლის ყუნწი მწვანეა, მისი სიგრძე საშუალოდ 0,6-0,8 სმ უდრის, მარცვლის საჯდომი ბალიში ვიწრო კონუსისებრი ფორმისაა, ზემოდან დახორკლილია მეჭეჭებით.
მარცვალი. მარცვლების სიგრძე 1,5-1,8 სმ აღწევს, ხოლო განი 1,4-1,7 სმ. საშუალო მარცვლის ზომა 1,6X1,5 სმ უდრის. მარცვლების ფორმა უფრო ხშირად ოვალურია, მაგრამ იშვიათად მომრგვალო ფორმის მარცვლებიც გვხვდება. მარცვლები მომწვანო-ყვითელი ფერისაა და სიდამწვრის ლაქები აქვს მზისკენ მიმართულ მხარეზე. მარცვლის კანი თხელი, მაგრამ საკმაოდ მკვრივია. რბილობი წვნიანია და ადვილად ეცლება მარცვლებსა და კანს, წვენი უფერულია. მარცვალს სასიამოვნო გემო და სუსტად გამოსახული ჯიშური არომატი აქვს. მარცვალი საკმაოდ სქელი ცვილისებრი ფიფქითაა დაფარული.
წიპწა. წიპწების რაოდენობა მარცვალში მერყეობს 1-დან 4-მდე, უფრო ხშირად მარცვალში 2 წიპწაა, რომელთა სიგრძე 7-8 მმ, ხოლო განი 4-4,5 მმ უდრის. იგი მომრგვალო-მოგრძო ფორმისაა, ფერად მურა-მოყავისფროა და მოყვითალო იერი დაჰკრავს ნისკარტისაკენ. ქალაძა მომრგვალოა და წიპწის ზედა ნაწილში ძევს. ღარტაფი ქალაძიდან წიპწის ზემო ნაწილისაკენ მკვეთრადაა გამოსახული. წიპწის მუცლის მხარე ქედიანია, ღარები ნაწიბურის ორივე მხარეზე ღრმაა და მიემართებიან ნაწიბურის პარალელურად ნისკარტისაკენ. ნისკარტი მოყავისფრო-ყვითელია, ხოლო ქვემო მხრიდან მონარინჯისფროა. ნისკარტის სიგრძე საშუალოდ 2 მმ უდრის, იგი მეჭეჭიანია და წვერში ოდნავ გაყოფილი.
აგრობიოლოგიური დახასიათება სავეგეტაციო ფაზების მსვლელობა
დაკვირვებანი სავეგეტაციო ფაზების მსვლელობაზე წარმოებდა მევენახეობის დასაყრდენ პუნქტზე _ სოფ. ახალსოფელში, საკოლექციო ვენახში. ფენოფაზების მსვლელობა დაკავშირებულია გუდაუთის მეტეოროლოგიური სადგურის მონაცემებთან. ეს სადგური დაშორებულია დაკვირვების ადგილიდან 4-5 კილომეტრით ზღვის სანაპიროს მიმართულებით.
აფხაზეთში სავეგეტაციო პერიოდი კვირტის გაშლიდან ავასირხვას ყურძნის სრულ სიმწიფემდე 168-დან 195 დღემდე მერყეობს, ხოლო აქტიურ ტემპერატურათა ჯამი 3546,2-დან 3814,10-მდე. ხუთი წლის მანძილზე სავეგეტაციო პერიოდის ხანგრძლივობა საშუალოდ 179 დღეს უდრიდა, აქტიურ ტემპერატურათა ჯამი კი _ 3650,0.
სავეგეტაციო პერიოდის ხანგრძლიობისა და აქტიურ ტემპერატურათა ჯამის მერყეობა ცალკეული წლების განმავლობაში დამოკიდებულია ძირითადად სავეგეტაციო პერიოდის განმავლობაში ნალექების ოდენობაზე _ რაც მეტია ატმოსფერული ნალექების ჯამი, მით უფრო გრძელია სავეგეტაციო პერიოდი და მით უფრო მეტია აქტიურ ტემპერატურათა ჯამიც.
ამ უკანასკნელზე გავლენას ახდენს აგრეთვე ტემპერატურის შედარებით უფრო მაღალი დონე. ამის გათვალისწინებით მოსალოდნელია ავასირხვას დამწიფება იმ რაიონებში, სადაც შედარებით უფრო მოკლე სავეგეტაციო პერიოდია და აქტიურ ტემერატურათა ჯამიც შედარებით უფრო ნაკლებია.
ავასირხვა აფხაზეთის პირობებში საშუალოდ სრულ სიმწიფეს აღწევს 15 ოქტომბერს 3650 აქტიურ ტემპერატურათა ჯამის დროს. ერთწლიანი რქების მომწიფების ხარისხი. ავასირხვას ერთწლიანი რქები აფხაზეთის სუბტროპიკული ჰავის პირობებში ყურძნის სრული სიმწიფის მომენტისათვის სავსებით მწიფდება გარდა მოზარდი ყლორტების წვეროებისა.
ვაზის ზრდის სიძლიერე. ყლორტების ზრდის სიძლიერე დასაყრდენი პუნქტის ვენახში (სოფ. ახალსოფელი) ვაზების კარგი მოვლის პირობებში აფხაზურ სხვა ვაზის ჯიშებთან შედარებით საშუალოა.
მოსავლიანობა. ავასირხვა პირველ მოსავალს ადრე იძლევა. დასაყრდენ პუნქტზე წარმოებული დაკვირვების მიხედვით ავასირხვას ნამყენები დარგვიდან მეორე წელს იძლევა პირველ ნიშანს, მესამე წელს _ მოსავლის ნაწილს, ხოლო მეოთხე-მეხუთე წლიდან _ სრულ მოსავალს. ავასირხვა საშუალო მოსავლიანობით ხასიათდება. მისი მოსავლიანობა დასაყრდენი პუნქტის (სოფ. ახალსოფელი) ვენახში გასხვლისა და ვაზების მოვლის ჩვეულებრივ პირობებში ჰექტარზე გადაყვანით მერყეობს 50-დან 100 ცენტნერამდე, ხოლო საშუალოდ 60-70 ცენტნერს უდრის.
აღნიშნული დასაყრდენ პუნქტის ვენახში ავასირხვას მსხმოიარობის კოეფიციენტი ცალკეულ ვაზებზე მერყეობს 0,4-დან 2,0-მდე, ხოლო საშუალოდ 1,2 შეადგენს, მტევნების საშუალო წონა უდრის 110-120 გ, ხოლო ცალკეული კარგად განვითარებული მტევნების წონა 170-180 გ აღწევს. ვაზების ჩვეულებრივი დატვირთვის დროს (საშუალოდ 16-18 კვირტი ვაზზე და ჰექტარზე 30000 ძირი) მოსავლიანობა აღწევს 2110-2370 გ ვაზზე, ხოლო ჰექტარზე გადაანგარიშებით 63-71 ცენტნერს.
ავასირხვას იყენებენ ღვინის დასამზადებლად და მხოლოდ იშვიათად ხმარობენ საჭმელ ყურძნად. ღვინის გამოსავალი საწარმოო პირობებში ნაჩვენებზე ნაკლებია, ერთი ცენტნერი ყურძნის გამოსავალი 74,5 ლიტრ ღვინოს და 18,5 კგ ჭაჭას უდრის.
ყურძნის წვენის ქიმიური შედგენილობა. ავასირხვა საკმაოდიდი რაოდენობით აგროვებს შაქარს. ინსტიტუტის დასაყრდენ პუნქტზე სოფ. ახალსოფელში ჩატარებულ ანალიზების მიხედვით ავასირხვას შაქრიანობა მერყეობს 20,2%-დან 22,3%-მდე, ხოლო მჟავიანობა 9,3‰-დან 11,3‰-მდე.
აფხაზეთის სუბტროპიკული ჰავის პირობებში, სადაც სავეგეტაციო პერიოდი გრძელდება დეკემბრის შუა რიცხვებამდე, ავასირხვას შეუძლია გაცილებით მეტი რაოდენობის შაქრის დაგროვება, თუ ყურძენი მოიკრიფება სრული სიმწიფის პერიოდში, როცა შეფარდება შაქრიანობასა და მჟავიანობას შორის 3:1 მიუახლოვდება.
ძველად ყურძენს უფრო გვიან კრეფდნენ დიდი შაქრიანობისა და მცირე მჟავიანობის დროს, რის შედეგად იღებდნენ მოტკბო და მაგარ ღვინოებს ფართოდ ცნობილს კოლხური ღვინის სახელწოდებით.
ყურძნის გამოყენება და ღვინის ხარისხი
ავასირხვას ყურძნის მოსავალი ძირითადად ადგილობრივი ტიპის სუფრის ღვინოების დასამზადებლად იყო გამოყენებული. ძველად ყურძნის დაგვიანებით მოკრეფის გამო თავისებური კოლხური ტიპის მოტკბო ღვინოები დგებოდა. ამ ღვინოების თავისებურებას შეადგენდა სიტკბო, სიმაგრე და ბუნებრივი ცქრიალი.
ამ ღვინოების გემური და ქიმიური თვისებები უფრო აკმაყოფილებს ნატურალურად ნახევრად ტკბილი და ცქრიალა ღვინის კონდიციას. აფხაზეთის მევენახეობის რაიონებისათვის სუფრის ღვინის მიმართულების მიკუთვნებასთან დაკავშირებით, ყურძნის კრეფის ვადა გადმოწეული იქნა თითქმის ერთი თვით, რის შედეგად იღებენ სრულად დადუღებულ, საკმაო შინაარსიან, ზედმეტად ხალისიან ღვინოებს, ხოლო ძველი კოლხური მოტკბო ღვინის წარმოება, რომელიც ნატურალურად ნახევრად ტკბილი ტიპის ღვინოს უახლოვდება _ დავიწყებას მიეცა.
მაგრამ ბუნებრივი პირობების (ძირითადად ჰავის) და ჯიშის ბიოლოგიური თავისებურების უფრო რაციონალურად გამოყენების მიზნით სასურველია აღდგენილ იქნეს ადგილობრივი კოლხური ტიპის ღვინოების წარმოება და გაუმჯობესდეს მისი დამზადების ტექნოლოგიური წესები.
ცნობილი მეღვინე პროფ. მ. ხოვრენკო (17) ჯერ კიდევ 1910 წელს წერდა: სოხუმის რაიონს დიდი თბიერების, ტენიანი ჰავის და შესაფერი ნიადაგების არსებობის გამო შეუძლია მოგვცეს კარგი ღირსების სადესერტო და მაგარი ღვინოებიო. აფხაზეთის ხელშეწყობი ბუნებრივ პირობებში თავისუფლად შეიძლება აღდგეს კოლხური ტიპის ბუნებრივად ნახევრად ტკბილი ღვინის წარმოება, რომელიც თავისი ღირსებით არ ჩამოუვარდება ამავე ტიპის უცხოურ მარკებს _ იკემს, ბარზაკს და სხვ.
ავასირხვას ღვინო ძველთაგანვე ცნობილია თავისი მაღალი ღირსებით. ცნობილი სპეციალისტები: პროფ. თ. კვარაცხელია ა. ეგოროვი, კ. მაჭავარიანი და სხვ. ავასირხვას ღვინოს მაღალ შეფასებას აძლევენ. ისტორიულად ცნობილი ღვინოები ჯეგერდისა და ოთარისა, რომლებიც ცნობილი იყო თავიანთი მაღალი ღირსებით, მზადდებოდა ამლახუსა და ავასირხვასაგან, რომლებიც ადგილობრივ ჯიშებს შორის საუკეთესოდ ითვლებოდნენ. განსაკუთრებით გამოირჩეოდა ღვინის მაღალი ღირსებით გუდაუთის რაიონის კირნარ ნიადაგიანი მთის ფერდობებზე და შემაღლებულ ადგილებზე გაშენებულ ვენახებიდან მიღებული ღვინოები.
ზოგიერთი ვაკე ან ოდნავ დაქანებულ ადგილებშიც, სადაც გავრცელებულია ქვეთიხნარი ნიადაგები წყლის კარგად გამტარი ღორღიანი ქვენიადაგით, დგება ხარისხოვანი ღვინოები. მაგალითად, მევენახეობის ინსტიტუტის დასაყრდენი პუნქტის (სოფ. ახალსოფელი) ვენახიდან დამზადებული ავასირხვას ღვინო ხასიათდება შემდეგი თვისებებით: გამჭვირვალეობითა და ბრწყინვალობით, მოოქროსფრო ყვითელი ფერით, სინაზით, შინაარსიანობითა და ძლიერი ჯიშური არომატით (სურნელებით). ამავე ვენახის 1937 წ. მოსავლის ავასირხვას ღვინომ ღვინო-სპირტის ინსპექციასთან მოწყობილ სადეგუსტაციო კომისიის სხდომაზე, სადაც ყოველწლიურად ჯიშობრივი ღვინოების ხარისხის შემოწმება წარმოებს, ათბალიანი შეფასებისას მიიღო ნიშანი 7,4.
შემონახულია აგრეთვე ავასირხვას ძველი ღვინის შეფასების ცნობები. 1923 წელს საკავშირო სასოფლო-სამეურნეო გამოფენაზე ქ. მოსკოვში წარდგენილი იყო აფხაზეთის ძველი ღვინოები 1909 წლის მოსავლისა სოფ. გულრიფშიდან. მათ შორის იყო აგრეთვე ავასირხვას ძველი ღვინო, რომელიც სადეგუსტაციო კომისიის წევრის, ცნობილ მეღვინე ა. ეგოროვის მიერ შეფასებულ იქნა შემდეგნაირად: კარგად დაწმენდილი, ბრწყინვალე, დანალექი ნორმალური, ფერად ყვითელი, სიხალისე არა აქვს, იგრძნობა სიბერე, მსუბუქი ღვინო საკმარისი სისრულით. ბუკეტი საინტერესო _ ხილისა, თავისებური, საკმაოდ ჰარმონიული ღვინო.
ავასირხვას ღვინის არასაკმარის სიხალისეს ა. ეგოროვი დაგვიანებით მოკრეფით ხსნის, მაგრამ უფრო სწორედ იგი უნდა აიხსნას წლის მეტეოროლოგიური პირობების თავისებურებით, რადგან საერთოდ ავასირხვას ღვინოები საკმაო სიხალისით ხასიათდება დაგვიანებით მოკრეფის შემთხვევაშიაც კი.
ავასირხვას ღვინის ერთ-ერთ თავისებურებას შეადგენს მისი განწყობა ნაადრევად დაძველებისადმი. ავასირხვას ორწლიანი ღვინო ივითარებს საკმაოდ ძლიერ ბუკეტს და თავის ასაკზე საგრძნობლად უფრო ხნიერად გამოიყურება.
ავასირხვასაგან მზადდება აგრეთვე კარგი ღირსების ყურძნის უალკოჰოლო წვენი. ავასირხვას ყურძნის წვენი სხვა ჯიშებისაგან განსხვავებით საკმაო მჟავიანობასთან ერთად დიდი რაოდენობით შეიცავს შაქარს. საკმარისი მჟავიანობა სძენს ყურძნის წვენს სიხალისესა და ხდის მას მარგებელ, სასიამოვნო და მიმზიდველ სასმელად.
ავასირხვა გამოსადეგია აგრეთვე სასუფრე ყურძნად. მტევნის ლამაზი გარეგნული შეხედულება და სასიამოვნო, ხალისიანი გემო ნაგვიანებად მომწიფებასთან ერთად აქცევს მას სასუფრე ყურძნის დამატებით ჯიშად მახლობელი კურორტების, დასასვენებელი სახლების და სანატორიუმების მოსამარაგებლად.
საერთო შეფასება და რაიონება
ავასირხვა იძლევა მოყვითალო-ჩალისფერ ნაზ, შინაარსიან, საკმაოდ ხალისიან ღვინოს, რომელსაც კარგად განვითარებული ჯიშური არომატი აქვს. ძველად, როცა ყურძენს გვიან კრეფდნენ, ავასირხვასაგან მზადდებოდა ადგილობრივი კოლხური ტიპის ბუნებრივად ნახევრად ტკბილი ღვინო, რომელსაც ბუნებრივი ცქრიალი, საკმაო სიმაგრე, სასიამოვნო სიტკბო და კარგად განვითარებული ჯიშური არომატი ჰქონდა.
შაქრის დაგროვების კარგი უნარი მჟავიანობის საკმაო რაოდენობით შენარჩუნებასთან ერთად და მისი ნაგვიანევი სიმწიფე აპირობებს მისგან სადესერტო-ტკბილი და მაგარი ტიპის ღვინოების მიღებას. ჯიშის დადებითი თვისებებია _ პროდუქციის მაღალი ხარისხი, მისი ვარგისიანობა ხარისხოვანი სასუფრე, აგრეთვე ნახევრად ტკბილი ღვინოებისა და უალკოჰოლო ყურძნის წვენის მისაღებად და სასუფრე ყურძნად.
აღსანიშნავია აგრეთვე ჯიშის გარემო პირობებთან შეგუების კარგი უნარი, რის გამოც მისი გავრცელების ზონაში, ზედმეტი ტენიანობის პირობებშიაც, ყურძენი ნაკლებად ზიანდება და ღვინოც კარგი ღირსებისა დგება.
ჯიშის უარყოფითი თვისებებია: მისი არამაღალი მოსავლიანობა აფხაზეთში გავრცელებულ ცოლიკოურთან შედარებით. ჯიშის ეს ნაკლი თავისუფლად შეიძლება გამოსწორდეს ჯიშისათვის შესაფერი გასხვლისა და ფორმირების წესის გამომუშავებით, მაღალმოსავლიანი მოდგმების გამოვლინებით და ვენახების კარგი მოვლა-დამუშავების შემოღებით.
ავასირხვა უდავოდ პერსპექტიული ჯიშია აფხაზეთის პირობებისათვის. იგი პირველ რიგში უნდა გავრცელდეს გუდაუთისა და სოხუმის, შემდეგ კი აფხაზეთის დანარჩენ რაიონებშიაც. იგი პერსპექტიულია აგრეთვე საქართველოს სხვა ზღვისპირა რაიონების შემაღლებულ და მთისწინა ზოლის ფერდობი ადგილებისათვის.
ჯიში ავასირხვა ღირსია საქართველოს ვაზის ჯიშების სტანდარტულ ასორტიმენტში შეტანისა საქართველოს ზღვისპირა რაიონებში გასავრცელებლად.
ნიკო კეცხოველი, მაქსიმე რამიშვილი, დიმიტრი ტაბიძე.
საქართველოს ამპელოგრაფია. 1960 წელი. რედაქცია „აგროკავკასია“.