პომიდორი – პომიდვრის მოვლა-მოყვანა და რამდენიმე ჯიში

პომიდორი ერთწლიანი, ორლებნიანი, ბალახოვანი მცენარეა ძაღლყურძენასებრთა ოჯახიდან. იგი მსოფლიოში სამხრეთ და ცენტრალური ამერიკის რეგიონებიდან გავრცელდა.

მისმა გავრცელებამ მსოფლიოს სხვადასხვა ქვეყნებში მაშტაბური ხასიათი XVIII საუკუნეებში მიიღო.

დღეისათვის იგი მსოფლიოს თითქმის ყველა ქვეყანაშია გავრცელებული. საქართველოში იგი ყველა რეგიონში მოჰყავთ, როგორც ძვირფასი სამეურნეო კულტურა.

მისი ნაყოფი გამოირჩევა მაღალი გემური თვისებებითა და მრავალმხრივი მოხმარებით. იგი გამოიყენება, როგორც ნედლი სახით, ასევე გადამუშავებული ფორმითაც (ტომატ პასტა, ტომატ პიურე, წვენი, მწვნილი და ა.შ.). მისი ნაყოფი მდიდარია ვიტამინებითა და სასარგებლო ნივთიერებებით. ასევე შეიცავს ლიკოპენს, რომელიც ამცირებს ონკოლოგიურ დაავადებათა ალბათობას.

ბიოლოგიური თავისებურებანი

პომიდორი სითბოს, ტენისა და სინათლის მოყვარული მცენარეა. მისი ჯიშები ზრდის სიმაღლის მიხედვით იყოფა ორ ჯგუფად: დეტერმინანტული ანუ დაბალმზარდი და ინტერტემინანტული ანუ მაღალმზარდი. დაბალმზარდი მცენარის ბუჩქი 50-70 სმ-ის არწევს, მაღალმზარდისა კი 70 სმ-დან 500 სმ-მდე.

სავეგატაციო პერიოდის მიხედვით გვხვდება საადრეო (100 დღემდე), საშუალო (105-120 დღე) და საგვიანო (120 დღეზე მეტი) ჯიშები. პომიდვრის ჯიშები ერთმანეთისაგან ასევე განსხვავდებიან ფორმის, ფერისა და ზომის მიხედვით.

ნაყოფის მასის მიხედვით პომიდვრის ჯიშები შეიძლება იყოს წვრილნაყოფა (60 გრამამდე), საშუალო (60-100 გრამი) და მსხვილნაყოფა (100 გრამზე მეტი) ფორმის მიხედვით კი ბრტყელი, მრგვალი და წაგრძელებულ-ოვალური. ფერის მიხედვით კი წითელი, ვარდისფერი და ყვითელი.

პომიდვრის მოვლა-მოყვანის თავისებურებანი

იგი მოჰყავთ როგორც ღია ისე დახურულ გრუნტში. პომიდვრის ნაადრევი მოსავლის მისა- ღებად ჩითილები გამოჰყავთ. ჩითილები გამოჰყავთ პლასტმასის კასეტებში, ერთჯერად ჭიქებში ან კუბურებში ჩათესვით, პიკირებით ან პიკირების გარეშე კვალსათბურებში ან ფირიან სათბურებში.

ჩასათესი სათავსო წინასწარ შევსებულია სპეციალურად მომზადებულ სუბსტრატით, რომლის შემადგნლობაში შედის ტყის მიწა, გადამწვარი ნაკელი, ტორფი და მინერალური სასუქები, ხშირად სუბსტრატს პერლოიტსაც უმატებენ. დათესვის ვადის გადაცილების დროს თესლს წინასწარ, 24 საათის განმავლობაში წყალში ალბობენ შემდეგ მას აშრობენ და თესავენ.

თესლის მაღალი კონდიციის შემთხვევაში თითოეულ კასეტაში ან ჭიქაში თესავენ ერთ მარცვალს, ხოლო თუ თესლი კერძო ფერმერულ მეურნეობაშია ნაწარმოები მაშინ მეტი აღმონაცენის მიღების მიზნით სასურველია 2-3 მარცვლის ჩათესვა. თესლის ჩათესვისთანავე ფარავენ ნიადაგით და რწყავენ. აღმონაცენის გამოჩენისთანავე, თითოეულ ქოთანში ან კასეტაში ტოვებენ მხოლოდ ერთ მცენარეს. თესლის ჩათესვის სიღრმე არ უნდა იყოს 1-1,5 სმ-ზე მეტი ან ნაკლები.

ნორმალური ჩითილის მისაღებად კვალსათბურებში და სათბურებში უნდა დავიცვათ სითბოსა და ტენის რეჟიმი. აღმოცენებიდან პირველი ნამდვილი ფოთლის განვიათარებამდე ტემპერატურა უნდა იყოს 10-12°C ფარგლებში, ხოლო შემდეგ ფოთლის გამოტანის დაწყებიდან 20-21°C, მზიან ამინდში 23-28°C, ხოლო ღრუბლიანში -18- 20°C, ღამით კი სასურველია იგი 15-17°C-ის ფარგლებს არ გასცდეს. ამ პარამეტრების დარღვევის შემთხვევაში ჩითილი გამოდის არასტანდარტული და აწოწილი. ამ გზით მიღებული ჩითილი უკვე 35-40 დღის ასაკში უკვე მზადაა გადასარგავად.

ამ დროისათვის ჩითილს უნდა ჰქონდეს 5-7 ნამდვილი ფოთოლი, ამასთან პირველი საყ- ვავილე მტევანი კოკრებით, უნდა იყოს საღი, მსხვილღეროიანი და მუქი მწვანე ფერის. უქოთნოდ მიღებული ჩითილი ამოღებამდე რამოდენიმე საათით ადრე ან წინა საღამოს ჭარბად უნდა მოირწყას.

ჩითილობის გამოსაყვანად ერთი ჰექტარისათვის საჭიროა 300-500 გრამი სათესლე მასალა. თუ გამოყვანილი ჩითილები კვლებში უნდა გადაირგოს, მაშინ კვლები წინასწარ უნდა მომზადდეს. ჰექტარზე რგავენ 20000-25000-მდე მცენარეს.

როგორც წესი ღია გრუნტში რგავენ დეტერმინანტული ანუ დაბალმზარდ ჯიშებს. ასეთი ჯიშები სასუფრე ან საწარმოო დანიშნულებისაა. მანძილი მწკრივებს შორის უნდა იყოს 60-70 სმ, ხოლო მწკრივში მცენარეთა შორის 30-35 სმ-ის დაცილებით, ხოლო საშუალო და საგვიანო 40-70 სმ-ის დაშორებით.

ღია გრუნტში პომიდვრის მოსაყვანად ნაკვეთს ამზადებენ შემოდგომაზე და მოხვნის წინ ნიადაგში შეაქვთ მინერალურ- ორგანული სასუქები. მათი დოზა დამოკიდებულია ნიადაგის ანალიზის აგროქიმიურ მაჩვენებლებზე. საშუალო ნაყოფიერების მქონე ნაკვეთებში ერთ ჰექტარზე გაანგარიშებით შეაქვთ 20- 25 ტონა გადამწვარი ნაკელი, ნეშომპალა, კომპოსტები და მინერალური სასუქები P120-160 კგ, K100-150 კგ.

თუ ნიადაგის რეაქცია pH-5,5-ზე ქვევითაა, მაშინ საჭიროა ჰექტარზე 10-12 ტონა მოსაკირიანებელი მასალების (დოლომიტი, დეფიკაციური ტალახის, კირქვების და სხვა) შეტანა. პომიდვრის კულტურისათვის ყველაზე კარგია როცა pH 5,7-6,5 ფარგლებშია. ამის შემდეგ ნიადაგში უნდა მოიხვნას 25-30 სმ-ის სიღრმეზე და თანაბრად გაფანტული მინერალურ-ორგანული სასუქები და მოსაკირიანებელი მასალები ჩაიხვნას ნიადაგში.

ჩითილობის გადარგვის წინ ნაკვეთი უნდა მოსწორდეს და ხელით დარგვის შემთხევაში გაკეთდეს კვლები 6-8 სმ-ის სიღრმის. გადარგვის წინ ჩითილები უნდა შეიწამლოს ბორდოს 0,6-1 %-იანი ან სპილენძის შემცველი პრეპარატების ხსნარით. დარგვისთანავე საჭიროა მორწყვა. ამისათვის მწკრივების გასწვრივ უნდა გაკეთდეს 16-18 სმ სიღრმის სარწყავი კვლები. კასეტებში გამოყვანილი ჩითილებს რგავენ ჩითილების სარგავი მანქანებით, ხოლო მცირე ნაკვეთებში ხელით.

პირდაპირ ღია გრუნტში დათესვის შემთხვევაში პომიდვრის ნერგები უფრო მეტად გამძლეა ვირუსული და სხვა დაავადების მიმართ, ხანგრძლივად მსხმოიარეა, მაგრამ ნაკლებ მოსავალს იძლევა ვიდრე ჩითილებით დარგული. ამასთან გრუნტში პირდაპირ თესვისას გაძნელებულია საჭირო რაოდენობის აღმონაცენის თანაბრად განლაგება და მისი დაცვა სარეველებისაგან.

ამისათვის თესვის დროს თესლს ურევენ გრანულირებულ სუპერფოსფატს, ნახერხს ან ქვიშას. როცა მცენარე კარგად განვითარდება აწარმოებენ რიგთაშორისების კულტივაციას და დამატებით გამოკვებას აზოტოვანი სასუქებით.

წვრილ ფერმერულ მურნეობაში როგორც წესი პომიდვრის ნერგები უნდა აიკვრას სარზე ან ჭიგოზე. ეს მანამდე უნდა გავაკეთოთ სანამ ნერგი მიწაზე დაწვება.

ზრდის მიხედვით პომიდორს სარებზე რამდენჯერმე (3-5ჯერ) აკრავენ. სამაგრზე აკრული პომიდვრის ნერგი უხვ და ხარისხიან მოსავალს იძლევა. ხშირად მიმართავენ მავთულზე აკვრასაც.

პომიდორი უკეთ ხარობს შემაღლებულ კვლებზე რადგანაც გაზაფხულზე ნიდაგი კვლებზე უფრო სწრაფად თბება და მცენარე უკეთ ვითარდება. შემაღლებული კვლები ხელს უწყობს ასევე ნიადაგის ნორმალურ დრენაჟირებას. თუმცა გვალვიან პერიოდში ამ მეთოდით დარგულ პომიდორს უფრო ხშირი მორწყვა სჭირდება.

პომიდვრის მცენარე ყველაზე მეტად წყალს მოითხოვს ყვავილობისა და ნაყოფის ზრდის პერიოდში. მორწყვა უკეთესია ჩატარდეს დღის მეორე ნახევარში, აგრილებისას კარგი შედეგი მოაქვს მორწყვასთან ერთად დამატებით გამოკვებას. ვეგეტაცვიის პერიოდში მცენარე მეტად მომთხოვნია აზოტოვანი სასუქების მიმართ. ვეგეტაციის პერიოდში საჭიროა 2-3 დამატებით გამოკვების ჩატარება.

პომიდვრის რამდენიმე ჯიში და ჰიბრიდი

ჯინა (მწარმოებელია ჰოლანდიურ-ამერიკული კომპანია Seminis) – ღია გრუნტის დეტერმინატული (დაბალმზარდი) ტიპის, სასალათე პომიდორია. ჯინა ყოფილ საბჭოთა ქვეყნებში ყველაზე ადაპტირებული და პოპულარული ჯიშია, მოსავალს დათესვიდან 110-120 დღეში იძლევა, ნაყოფი არის საკმაოდ ტრანსპორტაბელური, კარგი გემოსი, საშუალო ზომის, წონით 180-200 გრამი.

ფლორიდა 47 (მწარმოებელია ჰოლანდიურ-ამერიკული კომპანია Seminis) – ღია გრუნტის, დეტერმინატული (დაბალმზარდი) ტიპის სასალათე პომიდვრის ჰიბრიდია. მწიფობაში შედის გადარგვიდან 70-75 დღეში. ნაყოფი ოდნავ შებრტყელებული მრგვალი ფორმის, საშუალოზე დიდი ზომის 200-250 გრამი, მკვრივი და საკმაოდ ტრანსპორტაბელურია.

დებიუტი და ელეგრო, (მწარმოებელია ჰოლანდიურ-ამერიკული კომპანია Seminis)  – ღია გრუნტის, დეტერმინატული (დაბალმზარდი) ტიპის სასალათე პომიდვრის ჰიბრიდია. მწიფობაში შედის გადარგვიდან 65-70 დღეში. ნაყოფი ოდნავ შებრტყელებული მრგვალი ფორმის, საშუალოზე დიდი ზომის 200-250 გრამი, მკვრივი და საკმაოდ ტრანსპორტაბელურია.

შედი-ლედი (მწარმოებელია გერმანული კომპანია Nunhemsi)  – ღია გრუნტის, დეტერმინატული (დაბალმზარდი) ტიპის სასალათე პომიდვრის ჰიბრიდია. მწიფობაში შედის გადარგვიდან 65-75 დღეში. ნაყოფი ოდნავ შებრტყელებული მრგვალი ფორმის, საშუალოზე დიდი ზომის 160-220 გრამი, მკვრივი.

ჭოპორტულა – დარაიონებული ჯიშია დუშეთის, მცხეთის, გორის, ქარელის, კასპის და ხაშურის რაიონებში. სავეგეტაციო პერიოდი 125-130 დღე, მაღალმოსავლიანია, როგორც სარზე აკვრით, ასევე ბაზოზე გადაწვენით, ნაყოფი მსხვილია, კაშკაშა წითელი, სასალათე, გამოირჩევა საუკეთესო გემოთი და არომატით.

სულთანი -ჰოლანდიური სელექციის მაღალმოსავლიანი ჰიბრიდია ნაყოფი მსხვილია, ხასიათდება კარგი გემოთი, ტრანსპორტაბელურობითა და შენახვის უნარით. ვეგეტაციის პერიოდი 110 დღე.

ტომსკი F1 –საუკეთესო ხარისხის ჰიბრიდი, რომელიც გამოირჩევა  წითელი ხასხასა ფერით, ტრადიციული გემური თვისებით. ნაყოფის გული შიგნიდან და გარედან წითლდება ერთნაირად. დიდხანს ინარჩუნებს სასაქონლო სახეს. ნაყოფის წონა: 200-250 გრ; ვეგეტაციის პერიოდი: 70-75 დღე.

რა თქმა უნდა არის კიდევ სხვა მრავალი ჯიში და ჰიბრიდი, რომლებიც ასევე გამოირჩევიან მაღალი მოსავლიანობით, ნაყოფის კარგი გემოთი, შეფერილობით, ფორმით და ტრანსპორტაბელურობით.

მავნებელ-დაავადებანი

პომიდვრის მცენარეს აზიანებს ისეთი მავნებელ- დაავადებანი როგორიცაა: ალტერნარიოზი, ფიტოფტოროზი, სეპტორიოზი, ანთრაქნოიზი, კვადოსპორიოზი ანუ მურა ლაქიანობა, ფუზარიოზული ჭკნობა, ჟანგა ტკიპა, მახრა, ფრთათეთრა, კოლორადოს ხოჭო, გალებიანი ნემატოდა და სხვა.

ადგილმდებარეობისა და დაავადებების გავრცელების მიხედვით მათ წინაამღდეგ შერჩეული იქნას სხვადასხვა პრეპარატები, წარმოებული სხვადასხვა კონცენტრაციით და მოქმედების მიხედვით. ასევე აუცილებელია, როგორც პესტიციდების ისე ფუნგიციდების გამოყენების შემთხვევაში, გავითვალისწინოთ ლოდინის პერიოდი დრო მცენარეზე შესხურებიდან მოსავლის მოკრეფა-გამოყენებამდე.

ამ პერიოდში ხდება პესტიციდების დაშლა და იმ ნიშნამდე დაყვანა, რომელიც უვნებელია ადამიანისათვის. მოსავლის აღება.

ბიოპროდუქტის მისაღებად ბიოლოგიურად სუფთა პრეპარატები უნდა გამოიყენოთ (აგროკავკასია).

მოსავალი იკრიფება დილით. ნაყოფი იკრიფება შერჩევით, ფრთხილად და შემდეგ გადააქვთ ჩრდილში. დამწიფებული ნაყოფი ინახება 7-10°C-ზე, 90-95 % ფარდობითი ტენიანობის პორობებში. ერთი ჰექტარიდან მოსავალი მერყეობს 30-40 ტონის ფარგლებში.

აგროსერვის ცენტრი, რედაქცია: აგროკავკასია