სამფერა ია ანუ იაჟუჟუნა (ლათ. Viola tricolor) ყვავილობს აპრილის ბოლოდან შემოდგომამდე. მისი ყვავილის ფურცლები შეფერილია სხვადასხვანაირად: ორი ზედა მელნისფერი ან ლურჯია, სხვადასხვა ელფერით, ქვედა სამი თეთრია ან ყვითელი.
ყვავილის შუაგულიდან როგორც სხივები გამოდიან მუქი ხაზები. ყვავილის ლამაზმა ფორმამ და უცნაურმა შეფერილობამ თავიდანვე მიიქცია მეყვავილეთა ყურადღება.
შემდეგ დაიწყეს ბაღებში დეკორატიული ჯიშების გამოყვანა, რომლებიც ერთმანეთისაგან განსხვავდებოდნენ ყვავილის სიდიდითა და შეფერილობით. ასი წლის განმავლობაში მეყვავილეებმა მიაღწიეს მნიშვნელოვან წარმატებებს.
სამფერა ია განეკუთვნება იისებრთა ოჯახს. იგი ერთი ან ორწლიანი ბალახოვანი მცენარეა წვრილი ფესვით. ღერო დატოტვილია, შიგნით ღრუ, სიმაღლით 10-30 სმ. ხშირად ფესვიდან რამდენიმე სწორმდგომი ან მიწაზე გართხმული ღერო ვითარდება.
ფოთლები მორიგეობითია, მარტივი, შიშველი, მსხვილი. ქვედა ფოთლები მომრგვალო-გულისებრია, საკმაოდ გრძელი ყუნწით. თანაფოთლები მსხვილია, ფრთისებრ განკვეთილი და სხედან წყვილ-წყვილად ფოთლის უბეებში. ღეროები და ტოტები თავდება მარტოული ყვავილებით.
ყვავილები არასწორია, სხედან გრძელ სამ-ოთხწახნაგოვან, ბოლოში გადაღუნულ ყუნწზე. ჯამი ხუთფოთლიანია, მწვანე, დაყვავილების შემდეგ არ ცვივა, გვირგვინი ხუთფურცლიანია, ქვედა ფურცელს გვირგვინის ბოლოში აქვს დეზი, რომელიც ორჯერ უფრო გრძელია, ვიდრე ჯამის გამონაზარდი; მტვრიანა 5, წვერში ნარინჯისფერ-ყვითელი გამონაზარდით, 2 ქვედა მტვრიანას აქვს ერთი ოდნავ გადაღუნული მომწვანო დეზი, რომელიც მოთავსებულია ქვედა ფოთლის დეზში.
ბუტკო ერთი, ზედანასკვით ფუძესთან გადაღუნული, ხოლო ზევითა მხარეს ქინძისთავისმაგვარი გაგანიერებული მოყვითალო სვეტით. დინგი წარმოადგენს დოქის ფორმის ჩაღრმავებას, რომელსაც აპკისებრი თავსახური აქვს. ნაყოფი – მომრგვალო-სამწახნაგოვანი ერთბუდიანი კოლოფია, რომელსაც გარს აკრავს ჯამი (სამი საგდულით იხსნება), თესლი მოგრძოკვერცხისებრია, რუხი, მბრწყინავი, ნედლ ბალახს აქვს მოტკბო-ლორწოვანი გემო, მშრალ ბალახს გემო თითქმის არ აქვს.
სამფერა ია იზრდება მინდვრებში, მდელოებში, ფერდობებზე, როგორც სარეველა.
ნედლეულად აგროვებენ სამფერა იას ბალახს. შეგროვება ხდება ზაფხულში, ყვავილობის პერიოდში. მთელ მცენარეს ჭრიან მიწის ზედაპირიდან ოდნავ მაღლა და აშრობენ ჩრდილში. არასასურველია რომ ნედლეულს შეყვეს დიდი რაოდენობით მწიფე ნაყოფი და დაყვავილებული ყვავილები.
სამფერა იას ბალახი შეიცავს საპონინებს, გლიკოზიდებს, ყვითელ პიგმენტ ვიოლაკვერცეტინს, ვიტამინ C-ს და კაროტინს. მელნისფერ ფურცლებში აღმოჩენილია ანტოციანი ვიოლანინი.
საპონინების წყალობით მცენარეს აქვს ამოსახველებელი თვისებები. მცენარე შედის საყმაწვილო სენის საწინააღმდეგო ნარევში. მას იყენებენ აგრეთვე ეგზემისა და კანზე გამონაყარის დროს.
საყმაწვილოს სენის დროს მის ნახარშს სვამენ, ხოლო გარედან იკეთებენ აბაზანებს და საფენებს. მის ნახარაშს იყენებენ როგორც სისხლისდენის შემაჩერებელ, შარდმდენ და ოფლმდენ საშუალებას.
სამფერა იის ნახარშის მისაღებად აიღეთ 20 გრ მცენარე, დაასხით 200 მლ (1 ჩაის ჭიქა) წყალი, ადუღეთ ნელ ცეცხლზე 15 წთ, გააცივეთ 45 წთ-ის განმავლობაში, გაწურეთ, დაასხით ანადუღარი წყალი საწყისი მოცულობის (200 მლ) მიღებამდე. შეინახეთ გრილ, ბნელ ადგილას არაუმეტეს 2 დღე-ღამისა. მიიღეთ თითო სუფრის კოვზი დღეში 3-4-ჯერ.
*სამკურნალო მცენარეები გამოიყენეთ ექიმის რეკომენდაციის გათვალისწინებით.
ავტორები: ს. ჩაგელიშვილი, მ. გოგორიშვილი
