დედა ფუტკრების ხელოვნური გამოყვანა – რამდენიმე მეთოდი

საფუტკრეში ყოველწლიურად ბევრ მეფუტკრეს გამოჰყავს ახალი დედა ფუტკრები საჭიროებისამებრ გამოსაყენებლად – ფუტკრის ოჯახების, გასამრავლებლად, ძველი, ხნიერი, დაავადებული, გაცრუებული დედების ახლით შესაცვლელად, ღალიანობის დროს დამხმარე დედად გამოსაყენებლად და სხვა მიზნებისათვის.

ყველასათვის ცნობილია, რომ ფუტკარს ახალი დედები მეფუტკრის ჩარევის გარეშეც გამოჰყავს ნაყრიანობის, ჩუმი ცვლის და გაჭირვების შემთხვევაში, რომელთაგან ფუტკრის გასამრავლებლად მეფუტკრე იყენებს ძირითადად სანაყრე მდგომარეობაში მყოფ სადედეებს იმ ძლიერი ოჯახებიდან, საიდანაც პირველი ნაყრის გამოსვლის შემდეგ ბასრი დანით ფრთხილად ამოჭრის ყველა მათგანს ერთი ხარისხიანი სადედის გარდა, რომელსაც უტოვებს იმავე ოჯახს მეორე ნაყრის გასვლის და ძირითადი ოჯახის დასუსტების თავიდან ასაცილებლად.

მაგრამ სანაყრე სადედეების მიღება ყოველთვის არ არის შესაძლებელი, ამასთან ერთად დედების გამოყვანის აუცილებლობა წინ უსწრებს ნაყრიანობის პროცესს, ამიტომაც ხელოვნური გზით დედები გამოიყვანება განსაზღვრულ ვადებში.

დედების გამოყვანას მეფუტკრე იწყებს არასანაყრე მდგომარეობაში მყოფი ოჯახებიდან გაზაფხულზე და ზაფხულის პირველ ნახევარში, შემოდგომაზე კი დედები გამოჰყავთ მხოლოდ იმ კლიმატურ ზონაში, სადაც საშემოდგომო ღალიანობა აღინიშნება.

დედების გამოყვანის ვადები დამოკიდებულია ფუტკრის ოჯახებში სამამლეების არსებობაზე, რომელთა განვითარების ბიოლოგიური ციკლი 24 დღეს მოიცავს, მის სქესობრივ მომწიფებას კი სჭირდება დაბადებიდან 10-14 დრე.

ამგვარად სამამლე კვერცხიდან სქესობრივად მომწიფებული მამლების მიღებას სჭირდება 34 დღე და ამიტომაც გაზაფხულზე ახალი დედების გამოყვანას მამალი ფუტკრის გაჩენიდან 14 დღის შემდეგ იწყებენ.

დედების სრულყოფილი განაყოფიერებისათვის საჭიროა საფუტკრეში არანაკლებ ხუთი მამისეული ოჯახის ყოლა, რომელთა ბუდის შუაში დგამენ 2-3 ცალ გასული წლის სამამლე უჯრედებიან იმ ფიჭას, საიდანაც რამოდენიმე თაობა მამალია გამოყვანილი.

ასეთ ოჯახებს უნდა გააჩნდეთ არანაკლებ 5-7 კგ. თაფლი და 2 კგ. ჭეო. ბუდეში ჩადგმულ სამამლე უჯრედებიან ჩარჩოებს შორის მანძილი 0,5 სმ-ით უნდა იყოს გაზრდილი სამუშე ბარტყიან ჩარჩოებს შორის სივრცესთან შედარებით. ბუდეებს მაქსიმალურად ავიწროვებენ და ყოველ ღამე ერთი კვირის განმავლობაში აძლევენ საკვებად 0,5 ლ (1:1) შაქრის სიროფს, შემდეგ ოჯახს ათვალიერებენ და ფიჭაში სამამლე ბარტყის არსებობისას ბუდეში კვლავ ჩადგამენ სამამლე უჯრედებიან ჩარჩოს.

თუ ამ პერიოდს დაემთხვევა ფიჭების გათეთრება და მშენებლობა, სამამლეების ჩამოსაშენებლად ოჯახში მოათავსებენ ჩარჩოს, რომლის ზედა თამასაზე ჩაკრულია ხელოვნური ფიჭის ზოლი. თუ ბუნებრივი ღალიანობა შესუსტდება ფუტკრის ხელოვნურ კვებას განაახლებენ.

თუ შეუძლებელია ახლად გამოყვანილი მამლებისათვის იზოლირებული ზონის შექმნა, მაშინ მამლების გამოსვლის შეზღუდვის ღონისძიებას ტარებენ ძველი ფიჭების გამოწუნებით, ეცდებიან ოჯახებში იყოლიონ ახალგაზრდა დედები, რომლებიც ნაკლებმიდრეკილნი არიან გაუნაყოფიერებელი კვერცხის დადებისადმი.

მამლების შეზღუდვის მიზნით ზოგი მეფუტკრე მიმართავს სამამლე ბარტყიანი უჯრედების სახურავების გადაჭრას, მაგრამ ეს ღონისძიება დიდ შრომასთან არის დაკავშირებული.

საქართველოში ბევრი მეფუტკრე მისდევს დედების გამოყვანას, რომელთაგან თანამედროვე პირობებში ერთ-ერთი მისაბაძი, პროფესიონალი მეფუტკრე შალვა იოსელიანია.

არსებობს დედა ფუტკრის ხელოვნურად გამოყვანის სხვადასხვა მეთოდი, რომელთაგან განვიხილავთ დედა ფუტკრის გამოყვანას ჭიის გადატანის გარეშე, რომლის დროსაც სადედეების აშენება ხდება ფიჭის იმ სამუშე უჯრედზე, სადაც ახალგაზრდა ჭია ან კვერცხია და სპეციალურად მომზადებულ მრგვალძირიან ჯამებში ჭიის გადატანით.

დედა ფუტკრის გამოყვანა ჭიის გადატანის გარეშე

მილერის მეთოდი

მილერის (აშშ) მიერ მოწოდებული დედა ფუტკრის გამოყვანის მეთოდი ჭიის გადატანის გარეშე ყველაზე მარტივი და სამოყვარულო მეფუტკრეებისათვის ხელსაყრელია.

დედების გამოსაყვანად ოჯახს აობლებენ და შიგ დგამენ ერთი ასაკის (1-1,5 დღიანი) ჭიებიან ახლად აშენებულ სამკუთხედის ფორმით ამოჭრილ ფიჭიან ჩარჩოს.

ამ მეთოდით ამოჭრილი ფიჭის კიდეების გასწვრივ იზრდება სადედეების ჩამოსაშენებელი ზედაპირი და სადედეების რიცხვი. ამ შემთხვევაში სადედეები ერთმანეთთან მჭიდროდ არიან მიკრულნი, რაც აძნელებს მათ შემდგომ გამოყენებას, ამიტომ სადედეების გამოსაყვანად ბუდეში მათი ჩადგმიდან მე-9-10 დღეს მასზე ამოჭრიან ყოველ მესამე მწიფე სადედეს და გამოიყენებენ საჭიროებისამებრ.

ამავე მეთოდით დედების გამოსაყვანად ძირითად ოჯახს ფიჭის მშენებლობის პერიოდში აძლევენ სამკუთხა ფორმით ჩაკრულ ხელოვნურ ფიჭას და როცა დედა ფუტკარი ჩამოშენებულ ფიჭის უჯრედებში ცდებს კვერცხს, მასში ჩადებული ახალგაზრდა ერთდღიანი ჭიებით გადადგამენ აღმზრდელ ოჯახში სადედეების ჩამოსაშენებლად.

ყველაზე მარტივად დედები შემდეგნაირად გამოჰყავთ: დააობლებენ ფუტკრის ძლიერ ოჯახს, ამოყვანილ დედა ფუტკარს ღია ბარტყიან ყველა ჩარჩოსთან ერთად დროებით მოათავსებენ ნუკლეუსში. შემდეგ ოჯახს ათვალიერებენ და ამოიღებენ ახლადჩაკვერცხილ ან 1-1,5 დღიან ჭიებიან ფიჭას, ბასრი დანით სწორად გადაჭრიან, ისე რომ ნაპირში მოექცეს კვერცხიანი ან კვერცხიდან გამოსული ახალგაზრდა ჭიებიანი უჯრედები.

მასზე ჩამოშენებული სადედეები ერთმანეთს რომ არ შეეხონ, ატარებენ ორი-სამი უჯრედიდან ბარტყის გამოხშირვას ასანთის ღეროთი, რის შემდეგ მას დააბრუნებენ იმავე დაობლებულ ოჯახში, სადაც მუშა ფუტკრები უხვად ჩამოაშენებენ სადედეებს.

ჩარჩოს ჩადგმიდან მე-9-10 დღეს სადედეების გადაბეჭდვის შემდეგ, ამოიღებენ და სიფრთხილით ამოჭრიან დაუზიანებელ სადედეებს, დაობლებულ ოჯახს დაუბრუნებენ თავის დედას ან დაუტოვებენ ერთ-ერთ მწიფე სადედეს.

ალეის (აშშ) მეთოდითაც – დედების გამოყვანა ხდება ჭიების გადატანის გარეშე ამ შემთხვევაში სადედეები ერთიმეორისაგან გამოყოფილია. ძირითადი ოჯახიდან ამოიღებენ ახალგაზრდა ჭიებიან ფიჭას, ცხელი ბასრი დანით სიფრთხილით ამოჭრიან სასურველია ფიჭის შუა ნაწილიდან) ერთ რიგად ფიჭის უჯრედების იმ ზოლს, სადაც დედების გამოსაყვანად ერთი ასაკის ჭიები იქნება.

ფიჭის ზოლებს მაგიდაზე დადებენ და რომელშიაც ბევრი ახალგაზრდა 1-2 დღის ასაკის ჭიებია, იმ უჯრედებს გადაჭრიან ნახევარ სიღრმემდე, შემდეგ ამოჭრილ ფიჭის ზოლს გადმოაბრუნებენ ზედა მიმართულებით და ასანთის ღეროს საშუალებით ჭიების გაჭყლეტვით აკეთებენ გამოხშირვას ისე, რომ ჭიებიან უჯრედებს შორის დარჩეს ორ- ორი ცარიელი უჯრედი, შემდეგ ფრთხილად გააგანიერებენ სადედედ გამიზნულ ფიჭის უჯრედების კიდეებს რაზედაც ფუტკრები სადედეებს სიამოვნებით ჩამოაშენებენ.

ჭიებიან ფიჭის ზოლს ამაგრებენ სპეციალურ ხის თამასაზე, რომელზედაც აწებებენ გამდნარ, მხოლოდ ნელთბილ მდგომარეობაში მყოფი ცვილით. ცხელი ცვილის გამოყენება არ შეიძლება, რადგან მან უჯრედში მყოფი ჭია შეიძლება დააზიანოს, არც გაციებული ცვილი არ გამოდგება საამისოდ, რადგან იგი ცუდად დაამაგრებს ფიჭის ზოლს თამასაზე.

ჭიებიანი ფიჭის ზოლის მოჭრის მეთოდის უარყოფით მხარედ ითვლება ის, რომ ზიანდება ფიჭა და ისპობა ბევრი ჭია. ამიტომაც ასეთი მეთოდი მისაღებია მხოლოდ ინდივიდუალურ საფუტკრეებში.

ცანდერის მეთოდი

ცანდერის მეთოდი ჭიების გადატანის გარეშე დედა ფუტკრების გამოყვანის ყველაზე მოხერხებული მეთოდია, რადგან ამ შემთხვევაში მიიღება ცალკეული სადედეები, რომლებიც ერთიმეორისაგან იზოლირებულნი არიან, რაც აადვილებს მათ ჩასხმას ნუკლეუსებსა და ფუტკრის ოჯახებში ჯერ ამზადებენ ფიჭის უჯრედებიან ზოლებს, რომელშიაც 1-2 დღიანი ჭიებია.

მას ნაჭრებად ჭრიან, ისე რომ თითოეულში იყოს დედის გამოსაყვანად ვარგისი ასაკის 1- 2 დღიანი ჭია, შემდეგ თითოეულ მათგანს, უჯრედის ძირის მხრიდან ჩაყოფენ გამდნარ ნელთბილ ცვილში და დააწებებენ 25 25 მმ ზომის ფიცრის კვადრატზე, რომელსაც მიაწებებენ სპეციალურ ხის თამასაზე, ან ხის კვადრატის ნაჭრებს ამოავლებენ გამდნარ ცვილში, დააწებებენ ხის ჩარჩოზე მორგებულ მოძრავ ფირფიტაზე ერთიმეორისგან 5 მმ დაშორებით და შემდეგ მასზე დააწებებენ სადედე ჭიებიან უჯრედებს.

ერთ ფირფიტაზე თავსდება 12-15 ცალი კვადრატი, სადედე რძის მისაღებად კი კვადრატებს ერთმანეთთან ახლოს აწებებენ და მათი რიცხვი 30-მდეა, რის შემდეგაც მოძრავ ფირფიტას, რომელზეც დამაგრებულია კვადრატები ჩააბრუნებენ ისეთ მდგომარეობაში, რომ ფიჭის უჯრედის ღია ბოლო იყურებოდეს ქვემოთ და ჩადგამენ აღმზრდელ ოჯახში.

დედა ფუტკრის გამოყვანა ჭიის გადატანით

ჭიების გადატანით დედების გამოყვანის მეთოდი (გ. ავეტისიანის 1971 წ. მონაცემებით) პირველად მოგვაწოდა ამერიკელმა სპეციალისტმა დულიტლმა 1989 წ. მაგრამ მის გამოქვეყნებამდე რუსმა მეფუტკრე სპეციალისტმა ე. გუსევმა 1860 წელს შეიმუშავა დედა ფუტკრების ხელოვნურად გამოყვანის ორიგინალური მეთოდი, რაც გამოიხატება ხელოვნურ სადედეებში სპეციალური ხელსაწყოს საშუალებით კვერცხის გადატანაში, რომელსაც დღესაც იყენებენ მეფუტკრეობაში.

ჭიების გადატანით დედა ფუტკრების გამოყვანის მეთოდი ლიტერატურაში ცნობილია პრატა-დულიტლის (აშშ) სახელწოდებით, რომელმაც ფართე გამოყენება ჰპოვა როგორც ჩვენთან, ისე საზღვარგარეთის ქვეყნებში.

პრატს გადაჰქონდა ჭიები სპეციალურად სერიულად დამზადებულ სადედეებში (რასაც თანამედროვე პირობებში აღარ აკეთებენ), დულიტლს კი ჭიები გადაჰყავდა ხის კვადრატზე მიწებებულ ისეთ სადედეებში, რომელიც დამზადებული იყო ფიჭის უჯრედის ძირის დიამეტრის მქონე ხის სპეციალური შაბლონის ცხელ ცვილში ჩაყოფით.

თანამედროვე მეთოდი კი აერთიანებს ორივე ავტორის მიერ მოწოდებულ დედა ფუტკრის გამოყვანის მეთოდს და ამიტომაც იგი პრატა-დულიტლის სახელს ატარებს, რომელიც მოიცავს შემდეგ პროცესებს:

ა) სადედეების დამზადებას;

ბ) გამზადებული სადედეების მომზადებას მასში ჭიების გადასატანად და საკვებით უზრუნველსაყოფად;

გ) ჭიების დამყნობას.

ერთდღიანი ჭიის მისაღები, აღმზრდელი ოჯახის შესაქმნელი, სამამლე ოჯახების მოსამზადებელი და სხვა სამუშაოები ისევე ტარდება, როგორც ჭიების გადატანის გარეშე დედების გამოყვანის დროს ხდება.

დედა ფუტკრების მისაღებად ყველაზე მარტივი მეთოდია ფუტკრის ოჯახის დაობლების წესი, ანუ ძლიერი ოჯახიდან დედა ფუტკრის ამოყვანა რამოდენიმე ბარტყიან და ფუტკრით დაფარულ ჩარჩოსთან ერთად და ახალ სკაში მათი მოთავსება.

უდედოდ დარჩენილი ფუტკარი ჩამოაშენებს მრავალ სადედეს, რომელსაც დაობლებიდან მე-9-10 დღეს ამოჭრიან ან ჩარჩოთი გადაიტანენ ახლად შექმნილ უდედოდ დარჩენილ ნამატ ოჯახში, ან მისცემენ რამოდენიმე გაჭირვების სადედეს, რომელთაგან ფუტკარი ამოირჩევს სასურველს.

თანამედროვე პირობებში დედების გამოსაყვანად ჭიების გადამყნობისათვის იყენებენ კ. ჯენტერის მიერ მოწოდებულ პლასტმასის ჯამებში სადედე ჭიების გადაყვანის მეთოდს.

სადედე ჯამების მომზადება დედების გამოსაყვანად და რძის ასაღებად შაბლონს, რომელიც 9 მმ დიამეტრის სფეროსებური დაბოლოებიანი ცილინდრული ხის ჯოხია, ჩადებენ ჯერ ცივ წყლიან ჭურჭელში, ამოიღებენ და წყლის მოსაცილებლად დაბერტყავენ, შემდეგ მოათავსებენ გამდნარი ცვილის, 9 მმ სიღრმეში (გამდნარი ცვილის ტემპერატურა უნდა იყოს ისეთი, ცვილში ჩანდეს ბუშტები) და ამოიღებენ.

ამ პროცედურას იმეორებენ ორ- სამჯერ უკვე 5 მმ სიღრმეში (ცვილში) ჩაყოფით, რათა ჯამის ფსკერს კედლებთან შედარებით სქელი ძირი ჰქონდეს და კარგად რომ მიეწებოს თამასაზე, მას კიდევ ასველებენ თხევადი ცვილით და მაშინვე თამასაზე სასურველ ადგილზე აწებებენ, ოდნავ მოაბრუნებენ ჯოხს ღერძის გარშემო მცირე დაწოლით, ჯამი მიეწებება თამასას, ამოღებულ ჯოხს კი ასველებენ წყალში და ჯამის გასაკეთებელ და თამასაზე მისაწებებელ პროცესს იმეორებენ.

გაცივების შემდეგ შაბლონს აცილებენ სადედე ჯამებს, აგროვებენ ჰერმეტულად დახურულ სპეციალურ ჭურჭელში. სადედე ჩარჩოებს თამასაზე მიმაგრების დროს კი სადედე ჯამების ძირს ოდნავ ალღობენ სპირტქურაზე ქვედა მხრიდან. დედის გამოსაყვანად თითოეულ თამასაზე სწრაფად აწებებენ 12-13 სადედე, ხოლო სადედე რძის მისაღებად 30-მდე ჯამს.

ჯამის ფსკერზე რძის დაწვეთების შემდეგ მათში სამყნობი ფითხებით გადაჰყავთ ერთდღიანი ჭიები, ჩადგამენ ყუთში და შემდეგ მოათავსებენ აღმზრდელი ოჯახის ბუდის შუაში, სადაც ძიძა ფუტკრები იწყებენ მათ გამოკვებას მათ მიერ გამომუშავებული რძით. ფიჭის უჯრედებს, რომელშიაც ახალგაზრდა ჭიებია, აწებებენ არა მარტო ოთხკუთხა კვადრატზე, არამედ სამკუთხა ფორმის თხელ ფირფიტაზეც. (1-2 მმ სისქის და 3-3,5 სმ სიგანის და დაფუძნებაში 1.5-2 სმ სიგანის), როგორიცაა ასანთის კოლოფის ფირფიტა, რომელსაც ამაგრებენ დასამყნობ ფიცარზე.

ასეთნაირად მომზადებული სადედეიანი ფირფიტა ჩაიდგმება ბუდეში სადედის დაუზიანებლად. ამ შემთხვევაში სადედეები ამოჭრას არ საჭიროებენ, რაც აადვილებს მუშაობას და დედების შენარჩუნების გარანტიას იძლევა. ამ მეთოდმა ჰპოვა ყველაზე მეტი პრაქტიკული გამოყენება მეფუტკრეობაში.თანამედროვე პირობებში დედების გამოსაყვანად იყენებენ პლასტმასის ხელოვნურ ჯამებს.

აღმზრდელი ოჯახის მომზადება აღმზრდელი ოჯახის შესაქმნელად შეარჩევენ ფუტკრის ძლიერ ოჯახს, რომელშიაც არანაკლებ 5 კგ ფუტკარია.

ჰყავს საკმაო რაოდენობით ახალგაზრდა ფუტკრები, რომლებიც უზრუნველყოფენ ბარტყის გამოკვებას სადედე რძით და სადედეების ჩამოსაშენებლად აქტიურად გამოყოფენ ცვილს. მასში უხვადაა გადაბეჭდილი ბარტყი, აქვს 6-7 კგ საკვები თაფლი და 2-3 ჭეოიანი ჩარჩო.

მაგრამ ადრეული დედების გამოყვანისათვის ოჯახები ჯერ კიდევ სრულყოფილ სიძლიერეს ვერ აღწევენ და აღმზრდელ ოჯახს, რომელსაც დროებით მოაცილებენ დედას ამავე სკის და სხვა ოჯახებიდან ამოყვანილი ბარტყიანი და ფუტკრიანი ჩარჩოებით ქმნიან პატარა ნამატ ოჯახს, სადაც დედა აგრძელებს კვერცხისდებას.

აღმზრდელი ოჯახის შერჩევის შემდეგ ამოიყვანენ დედას, მოაცილებენ მთლიანად ღია ბარტყს, რითაც ხელს უშლიან ოჯახს, რომ თავისი ჭიიდან დედა არ გამოიყვანონ. აღმზრდელ ოჯახში ტოვებენ არანაკლებ 2 ჩარჩო გადაბეჭდილ ბარტყს და აძლიერებენ ახალგაზრდა ფუტკრების დამატებით, რაც აუცილებელია დედების გამოსაყვანად და გამორიცხავს გაჭირვების სადედეების ჩამოშენების შესაძლებლობას. თუ ოჯახი ხანგრძლივი პერიოდითაა დაობლებული და რამოდენიმე პარტია დედებია გამოყვანილი, მასში მცირდება დედა ფუტკრების გამოყვანის რაოდენობა, ამიტომაც ეს ოჯახი მოითხოვს ყოველთვის ახალგაზრდა ფუტკრით ოჯახის უზრუნველყოფისათვის გადაბეჭდილი ბარტყიანი ჩარჩოების მიმატებას.

ერთი ასაკის ჭიების მიღება

დედების ხელოვნური გამოყვანა უნდა მოხდეს ძლიერი პროდუქტიული ოჯახიდან ერთი ასაკის არაუმეტეს ერთი დღის ჭიებზე. ამ მიზნით მუშაობას იწყებენ დედების გამოყვანის დაწყებამდე 4-5 დღით ადრე.

შეარჩევენ ისეთ ფიჭიან ჩარჩოს, რომელზეც კარგად და სწორადაა აშენებული უჯრედები და რომელშიაც გამოზრდილია 2-3 თაობა ბარტყი. ფიჭას ნაზად მიასხურებენ თაფლიან წყალს და მოათავსებენ იზოლატორში (რომელშიც ბუდის ჩარჩო თავისუფლად იდგმება), რომლის კედლები მესერიანია, საიდანაც შესვლა და გამოსვლა შეუძლია მუშა ფუტკარს, ხოლო იზოლატორში ჩასმულ დედას გამოსვლა არ შეუძლია.

იზოლატორში ჩადგამენ ფიჭას და შეუშვებენ დედას, ზევიდან დაახურავენ საფარს და ჩადგამენ ძლიერი ოჯახის ბუდის შუაში. დედა შიგ დაიწყებს კვერცხისდებას, სამი დღის შემდეგ იზოლატორიდან ამოიღებენ ჩარჩოს, რომლის ზედაპირზე გაუკეთებენ ნიშანს და ჩადგამენ ერთი დღით ადრე ამავე ოჯახის ბუდეში ჭიების გამოსაყვანად, იზოლატორს კი ამოიღებენ. მეორე დღეს ფიჭაზე იქნება ახალგაზრდა არაუმეტეს ერთი დღის ასაკის ჭიები.

ჭიების შემოწმება მიღებაზე

აღმზრდელ ოჯახს, სადედე ჭიის მიცემის შემდეგ კარგად დაათბუნებენ გვერდებიდან და ზემოდან. ჯახის ბუდეში დასამყნობად ჩარჩოს ჩადგმიდან 2 დღის შემდეგ ამოწმებენ ჭიების მიღებაზე, საზღვრავენ აღსაზრდელად ფუტკრის მიერ მიღებულ სადედეთა რაოდენობას.

თუ აღმზრდელმა ოჯახმა მცირე რაოდენობის სადედე მიიღო, მას ჩადგამენ სხვა ოჯახში და დაობლებულ აღმზრდელ ოჯახს თავისივე დედას დაუბრუნებენ, ხოლო ჭიების დათვალიერებას სადედეების მომწიფებამდე აღარ ახდენენ.

კარგი სადედეების მისაღებად აღმზრდელი ოჯახის ფუტკარს 12 დღის განმავლობაში კვებავენ 1:1-ზე მომზადებული სიროფით, ოჯახზე 0.5 ლიტრის რაოდენობით, ანუ ჭიების ჩადგმამდე 7 დღით ადრე იწყებენ და აგრძელებენ კვებას სადედეების გადაბეჭდვამდე. მაგრამ დედების გამოყვანის პერიოდში თუ შეწყდა ღალიანობა, მაშინ საკვებს აძლევენ ყოველდღიურად გაორმაგებული დოზით.

დაუშვებელია დედების გამოსვლა აღმზრდელ ოჯახებში. სადედეების ამოღების ნორმალური ვადა კვერცხის დადებიდან 13 დღეა, ე.ი. სადედეს ჩამყნობიდან 10 დღე. სრულყოფილი დედები გამოიყვანება მხოლოდ მსხვილი და სწორი სადედეებიდან. პატარა ზომის, მოგრეხილი ან ძლიერ წაგრძელებულ სადედეებს ანადგურებენ, ხოლო კარგ სადედეებიან ჩარჩოს ისევ უკან ჩადგამენ აღმზრდელ ოჯახში ნუკლეუსების მომზადების შემდეგ კი აღმზრდელ ოჯახს სადედეებს მოაცილებენ.

აღმზრდელი ოჯახი შეიძლება გამოყენებული იქნეს მეორე პარტიის ჭიებიანი სადედეების მისაცემადაც, ამიტომ ოჯახებს ჯერ აძლიერებენ გადაბეჭდილი ბარტყიანი ჩარჩოებით და მეორე დღეს აძლევენ მეორე პარტიის სადედეებს, ამის შემდეგ აღმზრდელ ოჯახს ნორმალურ ოჯახად აქცევენ, მას შეუერთებენ ამავე ოჯახიდან შედგენილ დედიან პატარა ოჯახს.

ფუტკრისათვის კარგ კლიმატურ პირობებში ახლად გამოყვანილი დედების განაყოფიერება ხდება დაბადებიდან 5-7 დღის განმავლობაში, ხოლო კვერცხის დადებას იწყებენ განაყოფიერებიდან 3-4 დღის შემდეგ. განაყოფიერებული დედა ფუტკრების შენახვა ორ კვირაზე მეტხანს მიზანშეწონილი არ არის.

ფუტკრის ოჯახში დედა ფუტკრის მიცემის ხერხები

მეფუტკრეობის პრაქტიკაში ოჯახში დედების მიცემის სხვადასხვა ხერხია არსებობს:

• მავთულბადიანი სადედე ხუფის ქვეშ მოთავსებით;
• სადედე გალიით;
• იზოლაციის გარეშე ოჯახში თავისუფალი შეშვებით;
• მწიფე სადედეების მიცემით და სხვა.

ფუტკრის ოჯახში დედების მიცემა ბევრად არის დამოკიდებული ოჯახის მდგომარეობასა და გარემო კლიმატურ პირობებზე. ფუტკრის ოჯახი დედა ფუტკარს ადვილად იღებს მაშინ, როცა თბილი, წყნარი ამინდი და ღალიანი პირობებია.

როგორც წესი, ოჯახი, რომელშიაც დიდი რაოდენობითაა ახალგაზრდა ფუტკრები, მიცემულ ახალ დედას კარგად ღებულობენ. შესაბამისად, თუ მასში მცირე რაოდენობითაა ახალგაზრდა ფუტკრები, მიცემულ დედას ისინი აგრესიით ხვდებიან.

უნდა გვახსოვდეს, რომ დედების მიცემის რომელი ხერხიც არ უნდა გამოვიყენოთ, თუ ოჯახში გაჭირვებული სადედეები არსებობს და ისინი არ ამოჭერით, დედების მიღების დაბალი შედეგი მიიღება ან საერთოდ უშედეგოდ დამთვრდება.

დედის მიცემა მავთულბადიანი ხუფით

ძველი დედის ამოყვანის შემდეგ ფუტკრის ოჯახის ბუდის შუიდან იღებენ ახალგაზრდა ფუტკრიან და მწიფე გადაბეჭდილ ბარტყიან ჩარჩოს, ხუფის ქვეშ მოთავსებულ დედას დაასახლებენ ფიჭაზე შუაში, რომელშიაც უნდა მოჰყვეს ათიოდე ფუტკარი, მცირე მონაკვეთზე თაფლი, ღია ბარტყიანი უჯრედები და გამოსასვლელად გამზადებული გადაბეჭდილი მწიფე ბარტყი.

გარედან ხუფის ქვეშ ფუტკრის შეღწევის თავიდან ასაცილებლად, ხუფს მასზე არსებული კბილანებით კარგად მიაბჯენენ ფიჭაზე. ორი დღის შემდეგ ამოწმებენ ხუფის ქვეშ მოქცეულ დედას. მისი ნორმალურად მიღების შემთხვევაში, თუ დედა ჩვეულებრივი იწყებს კვერცხისდებას, ფუტკარი მშვიდობიანად ეპყრობა მას და კვებავენ რძით, დედას გამოუშვებენ.

დედის მიცემა სადედე გალიით

გალიაში დამწყვდეულ დედას ათავსებენ ბუდის შუა ჩარჩოებს შორის და მეორე დღეს ათვალიერებენ, თუ ფუტკარი აგრესიას არ ამჟღავნებს, გალიაში წყნარად ზიან და ცდილობენ დედის გამოკვებას, გალიის ქვედა ხვრელის სარქველს აღებენ ან აფარებენ გამოსასვლელ ხვრელზე ფიჭის ნაჭერს, რომელსაც ნაზად წააცხებენ თაფლს. ფუტკრები გაღრღნიან ფიჭას და გაუშვებენ დედას. 2-3 დღის შემდეგ კვლავ სინჯავენ ოჯახს, დედის მიღებაზე. დედის განთავისუფლების შემდეგ სადედე გალიას ამოიღებენ.

თანამედროვე პირობებში გამოიყენება პრაქტიკულად ადვილად მისაღები სადედე გალია, რომელსაც დედის გამოსასვლელი ხვრელი ამოტენილი აქვს კანდით, უდედო ოჯახში ასეთი გალიის ჩადგმით ფუტკარი ითვისებს ხვრელში არსებულ კანდს, ამასობაში ეჩვევა დედას, მეფუტკრეს არ სჭირდება დედის გაშვება, რადგან კანდისაგან გამოთავისუფლებული ხვრელიდან დედა თავისით გამოდის და იწყებს ოჯახში მოღვაწეობას, დედის გამოსვლის შემდეგ კი მეფუტკრე გალიას სკიდან ამოიღებს.

ოჯახში დედის თავისუფალი შეშვება იზოლაციის გარეშე

ფუტკრისათვის ხელსაყრელ კლიმატურ პირობებში ნუკლეუსიდან იღებენ ჩაკვერცხილ ფიჭას, რომელზედაც ზის განაყოფიერებული დედა, მიიტანენ გადასატანი ყუთით იმ ოჯახთან, სადაც უნდა ჩადგან იგი. თუ ამ სკაში ძველი დედაა, იქიდან ამოიყვანენ მას და იმავე ჩარჩოზე დასმით მისცემენ ახალ დედას.

ზემოთ ჩამოთვლილი ოპერაციების დროს საჭიროა ფუტკრის გაღიზიანების გარეშე, მშვიდი მუშაობა და საბოლებლის ნაკლები ხმარება.

ზოგიერთი მეფუტკრე, განსაკუთრებით ღალიანობის პერიოდში, ახალ დედას ოდნავ თაფლწაცხებულს უშვებს ოჯახში საფრენიდანაც. თაფლწაცხებული დედა ნელა მოძრაობს, ფუტკრის გაღიზიანებას არ იწვევს, ფუტკარი სწრაფად ამყარებს კონტაქტს დედასთან და კვებავენ რძით. დიდი რაოდენობით თაფლის წაცხება დედა ფუტკარზე არ შეიძლება, რადგანაც მან შეიძლება შეუშალოს ხელი ფრთების მიწებების გამო მის მოძრაობას, ან სასუნთქ სტიგმებზე მოხვედრით ნორმალურ სუნთქვით პროცესებს.

მწიფე სადედეების მიცემა

სადედეებს იყენებენ ნუკლეუსებში ან ახალფორმირებული ფუტკრის ოჯახებში მისაცემად, ამიტომ დედის გამოსვლამდე 1-2 დღით ადრე მწიფე სადედეებს ამაგრებენ ბუდის შუაში ორ ჩარჩოს ზედა თამასებს შორის, მეორე დღეს შეამოწმებენ და თუ სადედე გაღრღნილი არ არის, ჩათვლიან მას მიღებულად, ხოლო გაღრღნის შემთხვევაში, მას ამოიღებენ და მისცემენ მეორე სადედეს.

მეფუტკრეობის ინსტიტუტის მეცნიერ თანამშრომელი ირაკლი რაზმაძე თავის ნაშრომებში გვირჩევს დამცავი ზამბარით მწიფე სადედის მიცემას, რომელიც წარმოადგენს სპილენძის ან ალუმინის 0,8-1,0 მმ-იანი მავთულისაგან დახვეულ სპეციალურ შაბლონს, რითაც ფუტკრის მიერ სადედის დაზიანება გამორიცხულია.

ხვიებს შორის მანძილი არაუმეტეს 1 მმ-იან, რომ ფუტკარმა თავის შეყოფა არ შეძლოს. ზამბარაში თავსდება მწიფე სადედე საიდანაც ერთ-ორ დღეში დედა უნდა გამოვიდეს. ზამბარა მოწმდება მიცემიდან მესამე დღეს მისი ამოღებით ჩარჩოების ამოუწევლად. თუ სადედეს ბოლო გამოჭრილია მრგვალად დედა გამოსულია და მისი ძებნა საჭირო არაა. ოჯახი ისინჯება 10 დღის შემდეგ, როცა დედამ უკვე უნდა დაიწყოს კვერცხის დება.

ამ მეთოდით მეფუტკრეები კმაყოფილნი რჩებიან.

წყარო: მეფუტკრეობის სახელმძღვანელო-შემდგენლები: მ.ნაკაშიძე, ვ. სტეფანიშვილი, ა. ეჯიბაძე.