ბუნებრივი ნაყრიანობა – ფუტკრის გამრავლების ბიოლოგიური პროცესი

ფუტკრის ოჯახის ნაწილს, რომელიც გამოეყოფა ძირითად ოჯახს, ნაყარი ეწოდება. ხოლო ახალი ოჯახის ჩამოყალიბების პროცესს – ნაყრიანობა.

ნაყრიანობა რთულ ინსტინქტს მიეკუთვნება და მისი საშუალებით ახალ ადგილზე დასახლებისათვის და შემდგომი ცხოველმყოფელობისათვის წინასწარ ხდება დედების და ფუტკრის სათანადოდ მზადება.

ბუნებრივი ნაყრიანობა, როგორც ფუტკრის ოჯახის გამრავლების საშუალება უძველესი დროიდან (ჩვენს წელთაღრიცხვამდე IX საუკუნიდან) ცნობილი და ითვლებოდა ფუტკრის ოჯახების გამრავლების ერთადერთ მეთოდად.

თანამედროვე პირობებში მიუხედავად იმისა, რომ შემუშავებულია ფუტკრის ოჯახების ხელოვნური გამრავლების სხვადასხვა ხერხიც.

ფუტკრის ოჯახი როგორც ბიოლოგიური ერთეული, ბუნებრივად მრავლდება მხოლოდ გაყოფის გზით და სწორედ ბუნებრივი ნაყრიანობით მოაღწია ფუტკარმა ჩვენამდე.

ნაყრიანობის სახეები

არჩევენ ადრეულ, დაგვიანებულ და შუალედურ ნაყარს, ადრეული ნაყარი ოჯახიდან გამოდის მთავარ ღალიანობამდე 40-50 დღით ადრე და ყველაზე ხარისხიან განაყოფად ითვლება, რადგან ისინი ნორმალურ კონდიციას აღწევენ ღალიანობამდე და ასწრებენ ღალის ათვისებას.

დაგვიანებული ნაყრის გამოსვლა ემთხვევა მთავარ ღალიანობას, რის გამოც იგი თაფლის პროდუქციას ვერ აგროვებს, რადგან ფუტკარი ენერგიას ბარტყის გამოზრდაზე ხარჯავს.

შუალედური ნაყარი გამოდის ადრეულ და დაგვიანებული ნაყარის გამოსვლის შორის პერიოდში. იგი ნაკლებ სარგებლიანი, რადგან მთავარ ღალიანობამდე 25-30 დღით ადრე ფუტკარი ტოვებს რა ძირითად ოჯახს, ვერ ასწრებს ფუტკრის მასის საკმაო დაგროვებას. ამასთან ერთად ოჯახში არსებული ბარტყის მოვლა-პატრონობაში მუშა ფუტკრის გაცვეთის გამო მცირდება მოღალე ფუტკრის რაოდენობა.

ნაყრიანობის მიზეზები

ნაყრიანობის ძირითად მიზეზად ითვლება ოჯახში ახალგაზრდა თაობის 10-20 დღის ასაკის ფუტკრის მოჭარბებული რაოდენობა, რომლებიც სამუშაოთი საკმარისად ვერ არიან დატვირთულნი, ამასთან ერთად ერთი დედის მიერ დადებული კვერცხის რაოდენობა ვერ აკმაყოფილებ ძიძა ფუტკრის მოთხოვნებს, რათა ბარტყის გამოსაზრდელად ისინი გამომუშავებული რძისაგან განთავისუფლდნენ.

თუ მათ მივცემთ საშუალებას, რომ გამომუშავებული რძისმაგვარი საკვები ნივთიერებები გახარჯონ, სხვა ოჯახიდან ღია ერთ-ორ დღიანი ბარტყიანი და კვერცხიანი ჩარჩოების ჩადგმით, სიროფის მიცემით და სხვა საშუალებით, მაშინ ხელს შეუწყობთ ნაყრიანობის შეჩერებას.

ნაყრიანობისთვის მზადება

მთლიანობაში ნაყრიანობის პერიოდი გრძელდება ორი კვირიდან 6 კვირამდე, ზოგ ადგილზე ნაყრიანობა შეიძლება გამეორდეს. ნაყრიანობის წინ 10-15 დღით, ზოგჯერ ერთი თვით ადრეც ფუტკარი ცდილობს შეაწყვეტინოს დედა ფუტკარს კვერცხის დება, რისთვისაც რძის ნაცვლად დედას კვებავენ ჭეოიანი თაფლით, რის გამოც იგი უკლებს კვერცხის დებას, ხოლო ნაყარის გამოსვლის წინ 2-3 დღით ადრე სრულიად წყვეტს.

მოჭარბებული ფუტკრები გრძნობენ სივიწროვეს, მათ ერთად ცხოვრება აღარ შეუძლიათ და ექმნებათ გაყოფის სურვილი. ამიტომ ჩარჩოს განაპირა უჯრედების გაგანიერებას იწყებენ, საძირკვლიდან სადედედ ამზადებენ და მუცელზე ულვაშების ქიცინით და ზურგზე ახტომით აიძულებენ დედას მათ მიერ ჩამოშენებულ სადედეებში კვერცხი ჩაადებინონ, რითაც საშუალება ეძლევათ სადედეებში სადედე რძე ჩაასხან ჭარბი რაოდენობით და მისგან განთავისუფლდნენ.

აქედან გამომდინარე ნაყრიანობის პროცესს მართავს არა დედა, არამედ მუშა ფუტკარი. დედა ფუტკარი ერთდროულად კი არ დებს კვერცხს ფუტკრის მიერ წამოშენებულ სადედეებში, არამედ დროგამოშვებით, რის გამოც სადედეები სხვადასხვა ასაკისანი არიან, ამიტომ დედების გამოჩეკვაც მეორე და მესამე ნაყრის გამოსასვლელად დროგამოშვებით ხდება.

ოჯახში, რომელიც ემზადება სანაყრედ, შეიძლება შევხვდეთ რამოდენიმე ათეულ სადედეს, ისინი ვერტიკალურ მდგომარეობაში ჩამოკიდებულნი და თავით ქვევით მიმართულნი არიან.

კვერცხის დების შემცირების ან შეწყვეტის გამო დედა ნაკლებად ღებულობს რა საკვებს, წონაში კლებს და ნაყართან ერთად გამოსვლისათვის ემზადება. ჭეონარევი თაფლით კვების გამო დედა ფუტკარს ემატება ენერგია გასაფრენად, მაგრამ მის ორგანიზმში მომწიფებულ ახალ-ახალი ფუტკრის ჩანასახების არსებობით დამძიმებული შორს ვერ მიფრინავს და ფრენას გადაჩვეული დედა დასასვენებლად და შემდგომი ენერგიის მოსაკრებად ახლო ხეს მიეყრება.

დედა ფუტკარი ორჯერ გამოდის ოჯახიდან, პირველ გამოფრენას საქორწინო გაფრენას უწოდებენ, ხოლო მეორეჯერ ნაყართან ერთად მის გამოსვლას ბოლო გამოსვლას უწოდებენ.

როცა ვნახულობთ ბევრ სადედეს, რომლებიც განლაგებულნი არიან ძირითადად აშენებულ ფიჭის განაპირა მხარეზე, ოჯახში ბევრი მამალი ფუტკარიცაა, ფუტკარი ხალისით არ მუშაობს, შეზღუდული რაოდენობით აგროვებს ან თითქმის წყვეტს ნექტარის და ყვავილის მტვერის შემოტანას და მიუხედავად ღალიანობისა, საკონტროლო სასწორი კლებას გვიჩვენებს, სუსტად აშენებს ან მთლიანად წყვეტს ფიჭის მშენებლობას, რადგან ძიძა ფუტკრები, რომლებიც ცვილის ძირითადი გამომყოფები და ფიჭის მშენებლები არიან, თავისი სამშენებლო მასალით გამზადებულნი არიან გაჰყვნენ ნაყარს.

ყრისადმი მომზადების ნიშანია აგრეთვე ის, რომ საფრენ ფიცარზე ბევრი ფუტკარი ზის გაუნძრევლად, ნაყრის შეუფერხებელი გამოსვლისათვის იფართოებენ გამოსასვლელებს, რისთვისაც ღრღნიან საფრენ ხვრელს. ეს ნიშანი გამოვლინებულია რ. ზავრაშვილის (1994) მიერ, რომელსაც ჩვენც ვეთანხმებით.

ნაშუადღევს საღამომდე ფუტკრები გარეთ საფრენ ხვრელს ქვემოთ გუნდად ჩამოეკიდებიან, თუმცა ეს უკანასკნელი ნაყრიანობის განმსაზღვრელი ნიშანი არ არის, რადგან არა ნაყრიანობის პერიოდში ცხელ ამინდშიც ვხვდებით ასეთ სურათს.კომპლექსური ნიშნები უტყუარად მიგვანიშნებენ იმაზე, რომ ფუტკარი ნაყრიანობისათვის ემზადება.

ნაყრის გამოსვლა

ნაყარი მხოლოდ მაშინ გადის ოჯახიდან, როცა სადედეებს თავს გადაუბეჭდავენ და გარანტირებულნი არიან რომ იქიდან დედა გამოვა და ოჯახი არ დაობლდება.

პირველი ნაყარი გამოდის დღის პირველ ნახევარში დილის 10 საათიდან 15 საათამდე პერიოდში, მზიან, თბილ ამინდში დილიდან ამ ოჯახში შეწყვეტილია ფრენა, როგორც კი მზვერავი ფუტკრები სკაში დაბრუნდებიან მათვის დამახასიათებელი ჩვეული სწრაფი მოძრაობით და სპეციფიკური ბგერების გამოცემით იწვევენ სანაყრე ფუტკრის გაღიზიანებას, ისინი ივსებენ ჩიჩახვს თაფლით, სკიდან გამოდიან საკვებით და სამშენებლო მასალით, ანუ ცვილით დატვირთულნი.

ძირითადი მასის აფრენისას ისინი ტრიალებენ ჰაერში, შემდეგ მიეხვევიან ხის ტოტებს, ბუჩქს, სხვა საგნებს, ან აცოცდებიან ხეზე. შემდეგ გამოდის დედა ფუტკარი, საფრენ ფიცარზე დადის, ენერგიას იკრებს და გაფრინდება. მას მიჰყვება სანაყრე ფუტკრის დარჩენილი ნაწილი და მამალი ფუტკრები.

პირველი ნაყარი ძლიერია და იწონის 2-3 კგ, სუსტი კი 1 კგ და ნაკლებს. ნაყრის გამოსვლა გრძელდება 3-5 წუთის განმავლობაში, როცა დედა შეუერთდება მიყრილ ფუტკარს ან ფუტკარი მიეხვევა გალიაში დამწყვდეულ დედას. ფუტკრები ასწევენ მუცლებს, სუნოვანი ჯირკვლებიდან გამოსცემენ სუნს, რომელსაც ფრთების სწრაფი მოძრაობით ავრცელებენ, თავს უყრიან ერთმანეთს და გუნდის სახით ჩამოეკიდებიან. ნაყარს მიჰყვება 80% 24 დღის ასაკის ფუტკრები.

ცნობილია, რომ იქ, სადაც ტყე ახლოს არ არის, ნაყარი შეიძლება გაფრინდეს 10 კმ და მეტ მანძილზეც. თუ შემთხვევით ნაყრის გუნდში დედა არ აღმოჩნდება ფუტკარი უკან დაბრუნდება თავის სკაში. ნაყართან ერთად გამოსული დედა საფრენიდან გამოსვლისთანავე ჰაერში არ აფრინდება.

როგორც წინ აღვნიშნეთ გარკვეულ პერიოდის განმავლობაში მისაფრენ ფიცარზე დადის და მეფუტკრეს შეუძლია ხუფის ქვეშ მოათავსოს იგი და მასზე ფუტკრის მისაფრენად ნაყრის ადვილად ჩამოღებისათვის დაკიდოს მისთვის ხელსაყრელ ადგილზე.

ნაყარი შორს რომ არ გაფრინდეს, მეფუტკრე ხშირად დედა ფუტკარს ფრთებს აჭრის, საფრენიდან გამოსული გასაფრენად მომზადებული დედა ფუტკარი ძირს ვარდება და მეფუტკრეს ადვილად შეუძლია ნაყარი დედასთან ერთად უკან თავის სკაში დააბრუნოს,

ან უმჯობესია ახალ ოჯახად დაასახლოს იგი, რადგან ოჯახს ყრისადმი მიდრეკილება მაინც ექნება. ნაყარგაშვებული ძირითადი ოჯახი ახალი დედის გამოსვლამდე ხელოვნურ ფიჭას არ აშენებს, ამიტომაც არ არის რეკომენდებული მათთვის ხელოვნური ფიჭის მიცემა.

ნაყარგაშვებულ სკაში ტემპერატურა იმ დონემდე მატულობს, რომ ცვილით ნაგებობა _ შენობები რბილდება და იბრიცება.

პირველი ნაყრის გამოსვლის შემდეგ ოჯახში რჩება ფუტკრის ნახევარი, ღია და გადაბეჭდილი სადედეები, გადაბეჭდილი ბარტყი, რომელთა გამოსვლით რამოდენიმე დღეში ოჯახი კვლავ ძლიერდება.

თუ გრძელდება ახალგაზრდა ფუტკრით ოჯახის გამდიდრება და მათ არა აქვთ საშუალება გახარჯონ გამომუშავებული რძისმგავარი ნივთიერება ბარტყის გამოსაკვებად (რადგან ოჯახში არ არის ღია ბარტყი) და ამასთან ერთად აღინიშნება სუსტი ღალიანობა, პირველი ნაყრის გამოსვლიდან ერთი კვირის შემდეგ გამოდის მეორე ნაყარი, ორი-სამი დღის შემდეგ მესამეც და ა. შ.

შეიძლება ჰაერში რამოდენიმე ნაყარი ერთად შეერთდნენ. ნაყარში შეიძლება აღმოჩნდნენ შემთხვევითი, მიტმასნილი ფუტკრები მეზობელი ოჯახიდან. ამიტომაც ხშირადაა ნაყარში მოხვედრილი ფეხგუნდიანი ფუტკრები, რომლებიც ნაყარში დარჩებიან იმ შემთხვევაში, თუ ისინი დასახლდებიან საფუტკრიდან შორს, ხოლო თუ ისინი საფუტკრესთან ახლოს არიან, მაშინ მეორე დღესვე დაუბრუნდებიან თავთავიანთ სკებს, რის შედეგად ნაყარი სუსტდება;

პირველი ნაყარი, რომელიც როგორც აღვნიშნეთ, სკიდან გამოდის განაყოფიერებული ძველი დედით, თბილ, წყნარ ამინდში, დილის 10 საათიდან 15 საათამდე პერიოდში, რამდენიმე დღის სამყოფი საკვებით გავსებული ჩიჩახვით და სამშენებლო მასალით, რომელიც ფუტკრებს თან მიაქვთ ძველი ბუდიდან და ხარჯავენ მას ახალი ბუდის შენებაში.

მეორე და მესამე ნაყარს კი გამოჰყვებიან ახლად გამოსული გაუნაყოფიერებელი, მსუბუქი დედები, გამოსვლამდე 1-2 დღით ადრე ისინი მუცლის შეკუმშვის დროს გამოსცემენ ბგერებს სასუნთქი სტიგმებიდან.

ვინაიდან დედები გაუნაყოფიერებელნი არიან მუცლის სიპატარავის გამო საკვერცხეები პატარა აქვთ, ვერ აწვებიან საჰაერო სტიგმებს და მუცლის კედელს, ამიტომ საკვერცხეებს შორის დარჩენილი სივრცე სუნთქვის დროს გამოსცემს ნაზ ბგერებს. დედის სიმჩატის გამო ნაყარი შორს მიფრინავს, მას მიჰყვებიან პირველი ნაყრისაგან განსხვავებით ბევრი მამლები, გამოდიან დღის ნებისმიერ მონაკვეთში და უფრო მაღალ ხეებს მიეხვევიან.

ნაყრის გასვლის დროს ბუდეში შექმნილი არეულობის გამო შეიძლება სხვა სადედეებიდანაც გამოვიდნენ დედები და შეუერთდნენ ნაყარს. ამიტომ შესაძლებელია მეორე ნაყარს რამდენიმე დედა გაჰყვეს, ფუტკარი კი თვითონ აირჩევს დასატოვებელ დედას, ვინაიდან ნაყრის გამოსვლიდან ორი კვირის შემდეგ ძირითად ოჯახში ფიჭის ყველა უჯრედი გათავისუფლდება ბარტყისაგან, ამიტომაც მიზანშეწონილია ამ პერიოდში უვარგისი ფიჭების გამოცვლა, ან მათი გადმოტანა ნაპირზე, რომლებსაც თაფლის წურვის შემდეგ გამოიწუნებენ.

თუ რამოდენიმე ნაყარი შეუერთდა ერთმანეთს და მათ ერთი ასაკის დედები ჰყავთ (ახალგაზრდა ან ძველი) მაშინ ფუტკრები მშვიდობიანად შეუერთდებიან ერთმანეთს და დაიტოვებენ მათთვის სასურველს, მაგრამ თუ ერთს ძველი დედა ჰყავს, მეორეს კი ახალგაზრდა, მაშინ ნაყრებს შორის ატყდება ჩხუბი და იმარჯვებს ძლიერი.

მეორე ნაყრის გასვლის წინ თუ ოჯახში დაიბადება დედა, გაისმის მისი სიმღერა. იგი ფიჭაზე დადის და პერიოდულად გამოსცემს ნაზ ბგერას პიპინის სახით, რომელიც წყნარ ამინდში სკის ახლოსაც ისმის, განსაკუთრებით საღამო საათებში, როცა ფუტკრის მუშაობა შეჩერებულია.

დედის პიპინს სიმღერას უწოდებენ, დანარჩენ სადედეებში მყოფი დედები კი გადაბეჭდილ სახურავებზე აკეთებენ ნახვრეტებს, საიდანაც ფუტკრები მათ კვებავენ, მაგრამ გამოსვლის საშუალებას არ აძლევენ, ისინი გულგრილად ვერ უგდებენ ყურს თავისუფლად მოსეირნე მეტოქის ხმას, რომელიც სრულიად განსახვავებულია, დაბადებული დედის პიპინისაგან, რადგან ჯერ კიდევ სადედეებში მყოფი დედების ხმას ახშობს სადედეს კედლები.

დედების წრიპინიც კარგად ისმის საღამოს სკის უკანა კედელზე ფონენდოსკოპით ან ყურის მილებით. დედის სიმღერა-პიპინით მეფუტკრეს შეუძლია უშეცდომოდ განსაზღვროს მეორე ნაყრის გამოსვლის შესაძლებლობა.

თუ ფუტკარი არ ისწრაფვის ნაყრიანობისადმი, მაშინ გამოსული დედა და თვით ფუტკრებიც ეწინააღმდეგებიან ჩამოშენებულ სადედეებში არსებულ დედებს, ღრღნიან გვერდითა კედლებს და ჩაკლავენ მასში.

სადედეებზე ფუტკრის თავდასხმის დროს ფუტკრების მიერ სადედეს გაღრღნა გვერდითა კედლიდან იმიტომ ხდება რომ მუშა ფუტკრისაგან განსხვავებით, როცა საკვებით უხვად მომარაგებულ სადედე უჯრედში გადაბეჭდვის შემდეგ ჭია პარკს იქსოვს, ტანის მეორე ნახევარს ღიად იტოვებს რათა საკვების ხშირი მიღებით ფეკალური მასისაგან ადვილად გათავისუფლდეს, რადგან სადედე ჭიის სხეულის მეორე ნახევარი შიშვლად არის დატოვებული მხოლოდ ამ ადგილზე შეუძლია ფუტკარს გაღრღნას სადედეს კედელი და ნესტრით შიგ არსებული დედა ჩაკლას.

მაგრამ თუ ფუტკარი აპირებს ყრას, მაშინ ფუტკრები სადედეებს არ გამოღრღნიან, საიდანაც 2-3 გამოჩეკილი დედა სკაში არსებულ ფუტკრის ნაწილთან ერთად პირველი ნაყრის გამოსვლიდან 9 დღის შემდეგ გამოფრინდება.

მეორე ნაყრის გამოსვლას ხელი რომ შევუშალოთ ოჯახი უნდა შევამოწმოთ პირველი ნაყრის გამოსვლიდან 4-5 დღის შემდეგ და მასში არსებული ყველა სადედეები ამოვჭრათ, გარდა ერთი კარგი და დიდი ზომის სადედისა, რომელსაც ბუდეში დავტოვებთ, ზოგჯერ ოჯახში რჩება ღია ბარტყი და მასზე ჩამოაშენებენ ხოლმე სადედეებს, ამიტომ სანაყრე სადედეების მოსპობიდან 3-4 დღის შემდეგ ოჯახი მეორეჯერ უნდა გავსინჯოთ და ჩვენ მიერ შერჩეულ სადედის გარდა მოვსპოთ დანარჩენი. ბარტყის გამოზრდისათვის ახალგაზრდა ფუტკრის დასატვირთავად კარგია თუ ოჯახს ჩავუდგამთ სხვა ოჯახიდან ამოღებულ ახლად ჩაკვერცხილ ღია ბარტყიან ჩარჩოს.

განვითარების ბიოლოგიური ციკლის დამთავრების შემდეგ გამოსული დედა შესაფერის კლიმატურ პირობებში ერთ კვირაში განაყოფიერდება და შეუღლებიდან 2-3 დღის შემდეგ დაიწყებს კვერცხის დებას. ამ დროს ოჯახის დათვალიერება საჭირო აღარ არის, რადგან ამით შეიძლება ხელი შევუშალოთ გასანაყოფიერებლად დედის გამოსვლას. ვიდრე დედა დაიწყებს კვერცხის დებას, ფუტკარი ბუდის შუაში არსებულ უჯრედებს ასუფთავებს და ამზადებს კვერცხის ჩასადებად.

საქორწინო გაფრენის დროს დედის დაკარგვის შემთხვევაში ფუტკარი ბუდის ცენტრში თაფლს ასხამს. დედის არსებობაზე ეჭვის მიტანის შემთხვევაში ოჯახში უნდა ჩავდგათ კვერცხიანი და ახალგაზრდა ბარტყიანი ე. წ. საკონტროლო ჩარჩო. რამოდენიმე დღის შემდეგ თუ ფუტკარმა სადედეები ჩამოაშენა, ამ ჩარჩოს ამოიღებენ და ოჯახს მისცემენ სათადარიგო დედას. ბუდის ცენტრში თაფლჩასხმულ ჩარჩოს კი გადმოდგამენ ნაპირებში.

თუ მთავარმა ღალიანობამ მოუსწრო საყრელად გამზადებულ ოჯახს, მაშინ ფუტკრები თავს ანებებენ ნაყრიანობას, გადაირთვებიან ღალის შეგროვებაზე, გააფუჭებენ, გამოღრღნიან ყველა სადედეს გვერდიდან, გარდა ერთისა, საიდანაც გამოსული დედა განაყოფიერების შემდეგ დაიწყებს კვერცხის დებას, მუშა ფუტკარი აგროვებს ნექტარს და ასე ამგვარად ხდება დედის თვითშეცვლა.

წვიმა და ცუდი ამინდი ხელს უშლის ნაყრის გამოსვლას, ხოლო უეცარი გამოდარებისას ოჯახმა შეიძლება გამოუშვას ერთდროულად რამოდენიმე ნაყარი. ღალის შეწყვეტა და ძლიერი ღალიანობა ხელს უშლის ნაყრიანობას. ნაყრიანობის შესაჩერებლად უშედეგოა ზარების რეკვა და ტაშტების ხმაური.

სასარგებლოა წყლის შესხურება ნაყრიანობისას, რაც რამოდენიმე ნაყარს არ აძლევს საშუალებას შეერთდნენ. ამასთან ერთად დასველებული ფუტკრები შორს წასვლას ვერ ახერხებენ და იქვე ბალახებში შეგროვდებიან და რადგან დედას სველი ფრთებით აფრენა არ შეუძლია, ისინი დაბრუნდებიან უკან, მაგრამ ნაყრისგამოსვლა და უკანვე დაბრუნება არ ზღუდავს ნაყრიანობას.

ნაყრების დასახლება

ნაყარის დასახლება მკვეთრი სუნის საღებავით შეღებილ სკაში, შემჭიდროვებულ ან ზედმეტად გაფართოებულ ბუდეზე, ცუდად ვენტილირებულ სკებში დასაშვები არ არის. ნაყარი სწრაფად უნდა დავასახლოთ, რადგან თუ საფუტკრეში ბევრი ფუტკარია, შეიძლება მეორე ნაყარიც მალე გაჩნდეს.

თუ შესაძლებელია, კარგია სკის მიტანა ნაყართან და შესახლების მერე შესაფერის ადგილზე დადგმა. ნაყრის ჩამოღების დროს მეფუტკრეები ხშირად იხურავენ ჩალის ქუდს და ხელებს იდაყვამდე ცივი წყლით ივლებენ.

ნაყრის დასახლება შეგვიძლია ორ ან მეტ აშენებულ ფიჭიან და გვერდებზე მიდგმულ ხელოვნურ ფიჭიან წინასწარ ჩადგმულ ცარიელ სკაში ზემოდან ჩაბერტყვით. ან საღამოს სკის წინ დაფენილ მუყაოზე, ფანერაზე, ბრეზენტზე ან სხვა მასალაზე დაბერტყვით. თუ ნაყარმიხვეული ტოტი მსხვილია და არ იდრიკება, მეფუტკრე დიდი კოვზით მოხაპავს ფუტკარს და ჩაყრის ცარიელ სკაში.

ნაყარის ახალ სკაში დასახლების შემდეგ სკაზე სახურავის მთლიანად დახურვა არ შეიძლება, რადგან ფუტკარი აღელვებულია და მეტ ჰაერს საჭიროებს, რის გამოც ისინი გარეთ გამოდიან, სახურავის მთლიანად მორგება შეიძლება მხოლოდ მათი დაწყნარების შემდეგ.

ნაყარის დათვალიერებით დავადგენთ კვერცხის დებას, საკვების არსებობას, ფიჭების მშენებლობის მიმდინარეობას, ნაყარი ივიწყებს თავის პირვანდელ ადგილს და იმახსოვრებს ახლად დასახლებულ ადგილს.

ახლად დასახლებულ ნაყარს ხელოვნური კვება არ ესაჭიროება, რადგან მათ 2-3 დღის საკვები მარაგი თან მიაქვთ, მაგრამ თუ ნაყარის დასახლებიდან 3-4 დღის შემდეგ ღალიანობა არ აღინიშნება ან ცუდი კლიმატური პირობების გამო ფუტკარი გარეთ ვერ გამოდის, მაშინ საკვებად შეიძლება შაქრის სიროფის მიცემა იმდენჯერ, რამდენსაც საჭიროება მოითხოვს, თუ ნაყრის დათვალიერებით შევნიშნავთ ჩამოგლეჯილ ახლად აშენებულ ფიჭას, იგი უნდა შევცვალოთ ახლით, რადგან 21 დღის განმავლობაში ნაყარს არ ექნება ახალგაზრდა ფუტკრით ბუდის შევსების საშუალება, ამიტომ ნაყარის ბუდის გაფართოება საჭირო არ არის.

ნაყარი მარტო ხელოვნურ ფიჭაზე არ უნდა დავასახლოთ, რადგან სიმძიმისაგან ფუტკრები მას ჩამოანგრევენ. ამიტომ საჭიროა მივცეთ ბუდის ცენტრში აშენებული 1-2 ფიჭა მაინც, რაშიც დედა პირველი დღიდანვე იწყებს კვერცხისდებას, პირველ ნაყარს უფრო მეტი რაოდენობით აძლევენ ხელოვნურ ფიჭას.

მთავარი ღალიანობის დროს გამოსულ ნაყრებსაც უმჯობესია ღალის მთლიანად ასათვისებლად მივცეთ აშენებული მშრალი ფიჭები. ნაყრის შესანარჩუნებლად კი კარგია სკაში ღია ბარტყიანი ფიჭების ჩადგმა.

შეიძლება შევხვდეთ ისეთ შემთხვევასაც, როცა ერთ ტოტზე რამდენიმე ნაყარია მიყრილი, მისი ჩამოღებისა და ერთ ყუთში მოთავსებისას, ისინი თვითონ განაწილდებიან სკის კუთხეებში და თავთავიანთ დედასთან შეგროვდებიან. ამის შემდეგ მეფუტკრეს შეუძლია ადვილად ამოიყვანოს და დაასახლოს ისინი ცალ-ცალკე.

წყარო: მეფუტკრეობის სახელმძღვანელო-შემდგენლები: მ.ნაკაშიძე, ვ. სტეფანიშვილი, ა. ეჯიბაძე.

რედაქცია: აგროკავკასია