გარგარი – დარგვა, გასხვლა, მოვლა, ჯიშები

ზოგადი ნაწილი

გარგარი (Prunus Armeniaca) — ხეხილოვანი ხეებისა და ბუჩქების გვარი ვარდისებრთა ოჯახისა. ხის სიმაღლე 15 მ აღწევს.

ფოთოლი ელიფსური ან განიერკვერცხისებრია; ყვავილი თეთრი ან ვარდისფერი და ფოთოლზე ადრე იშლება. ნაყოფი კურკიანია, ხორცოვანი ან მშრალი; აქვს ხავერდოვანი, იშვიათად გლუვი კანი.

გარგარი კულტივირებულია ჩრდილოეთ ინდოეთში, ირანში, ჩინეთში, ჩრდილოეთ და სამხრეთ აფრიკაში, ჩრდილოეთ ამერიკასა, ავსტრალიაში, შუა აზიაში, ამიერკავკასიაში.

გარგარის ნაყოფი შეიცავს შაქრებს (4-20%), ვაშლის, ლიმონისა და სხვა მჟავებს; პექტინოვან ნივთიერებებს (0,38 – 1,27%); კაროტინს (10 მგ%-მდე), თესლი — 29-58% ცხიმს. იყენებენ ნედლად, ჩირად და დაკონსერვებულს (კომპოტი, წვენი და სხვა).

გარგარის გამრავლება

გარგარს ვეგეტაციურად ამრავლებენ, გადაუბერებელ საძირეებზე მყნობის ყველაზე შედეგიანი ხერხია ოკულირება. გადაბერებულ საძირეებში შეიმჩნევა წვენის ძლიერი მოძრაობა და ოკულირებული კვირტების გამოსვლა.

კარგ შედეგებს გვაძლევს მყნობა გვერდითა ჭრილში, აგრეთვე ქერქიდან მყნობა.

მორწყვის პირობებში გარგარისთვის საძირედ იყენებენ საკუთრივ გარგარს, მშრალ პირობებში გამოიყენება ნუში, გარგარს ამყნობენ ალუჩაზეც.

ნიადაგი გარგრისთვის

გარგარი მომთხოვნია ნიადაგის მიმართ. ყველაზე უკეთ ხარობს ნაყოფიერ, დაუჭაობებელ და თბილ ნიადაგებზე. ქვენიადაგი კარგად უნდა ატარებდეს ჰაერსა და წყალს, არ უნდა იყოს კირქვა 2 მეტრამდე სიღრმეში.

გარგარი ვერ ეგუება მძიმე, მკვრივ თიხნარ და ჭარბტენიან ნიადაგებს.

რა მანძილი დავიცვათ გარგარის დარგვისას

გარგარის ვარჯს ფორმირებისას მომრგვალო ფორმას აძლევენ. ხეები ირგვება რიგებს შორის 5,5 მეტრის დაშორებით, ცალკეულ ხეებს შორის მანძილი 4,5-5 მეტრია.

გარგრის ბაღებში ნიადაგების მოვლა

გარგარი ცუდად რეაგირებს დაკორდებაზე. ნიადაგის დამუშავების ძირითადი ხერხია მზრალად ხვნა, რომელიც ტარდება 18-20 სმ-ის სიღრმეზე რიგთაშორისების შუა ნაწილიში და 12-15 სმ სიღრმეზე ხეთა რიგების მახლობლად.

ნიადაგს პირველად აფხვიერებენ ადრე გაზაფხულზე-კულტივირებით ან ბარით (თოხით) 10 სმ სიღრმეზე. სავეგეტაციო პერიოდის დამთავრებამდე 6-8 სმ სიღრმეზე რამდენჯერმე ამუშავებენ. ნიადაგის საზაფხულო დამუშავების სიმრავლე მორწყვის სიხშირეზეა დამოკიდებული. სავეგეტაციო პერიოდის განმავლობაში ჩვეულებრივ მიმართავენ 4-5 მსუბუქ დამუშავებას.

გარგარის ბაღებში რიგთაშორისებში კულტურების მოყვანა შეიძლება მხოლოდ 6-7 წლის ასაკამდე. რიგთაშორისებში კულტურების მოყვანისას ხეთა რიგების გაყოლებით ყოველთვის ვთესავთ დაუთესავ ზოლს. ამ ზოლის სიგანე ხეთა ვარჯისა და ფესვთა სისტემების განვითარების კვალობაზე იზრდება.

ყველაზე შესაფერისი კულტურებია პარკოსნები, ძირხვენები, გოგრა, მარწყვი და ზოგიერთი ბოსტნეული (ისპანახი, სალათა, თავიანი ხახვი და სხვა).

გარგარის მორწყვა

უხვი და ხარისხიანი მოსავლის მისაღებად, სავეგეტაციო პერიოდში რეკომენდირებულია გარგრის ხეების რამდენჯერმე მორწყვა.

პირველი მორწყვა ყვავილობის წინ უნდა ჩავატაროთ, მხოლოდ იმ შემთხვევაში თუ ამ პერიოდში საკმარისი ნალექი არ მოვიდა. ძალზედ სასარგებლოა ყვავილობიდან 2 კვირის შემდეგ მორწყვა-იგი ხელს უწყობს ყლორტების ძლიერ ზრდას. ნაყოფის დაკრეფამდე 2-3 კვირით ადრე კიდევ ერთი მორწყვა, კარგად მოქმედებს ნაყოფის სიდიდესა და ხარისხზე.

მოსავლის აღების შემდეგ ნარგავები კიდევ 1-2 ჯერ მოირწყვება. ტენდამაგროვებელი რწყვა ტარდება ფოთლის ჩამოცვენის შემდეგ, თუ შემოდგომა თბილი და მშრალია.

გარგარის ხის ფორმირება

პირველ ხანებში გარგარი იზრდება სწრაფად, იგი კარგად რეაგირებს სხვლაზე, რაც ხელს უწყობს ვარჯის სრაფ ფორმირებას.

გარგარის ხის ფორმირებისთვის საუკეთესოა გამჯობესებული იარუსული სისტემა, უნდა დავტოვოთ დაახლოებით 50-60 სმ-ის სიმაღლის შტამბი. თუ ნერგებს აქვთ ძლიერი მზარდი ტოტები ისინი უნდა დავამოკლოთ 1-2 კვირტზე.

მომავალი წლის გაზაფხულზე ამოვარჩევთ 4 ყლორტს, 3-ს ქვედა იარუსის ჩონჩხის ტოტების ფორმირებისთვის და 1-ს ვარჯის ღერძად. დანარჩენ ყლორტებს მოვაცილებთ. მეორე იარუსს ჩონჩხის ორი ტოტისგან ვაყალიბებთ. პირველ და მეორე იარუსს შორის მანძილი უნდა იყოს 30-60 სმ, ჩონჩხის პირველი განშტოება გამოგვყავს ძირიდან 60 სმ-ზე.

მეორე იარუსის ფორმირების დამთავრების შემდეგ, ვარჟის ღერძს გადავჭრით სუსტ ტოტზე, ჩონჩხის ტოტებს ვამოკლებთ დაახლოებით სიგრძის 1/3-ით, ასევე ვსხლავთ შემმოსავ ტოტებს სიგრძის 1/3-ით.

გარგარის ხეს სწორი და სწრაფი ფორმირებისთვის რეგულარულად უნდა წავაჭრათ, ღერძისა და ჩონჩხის ტოტების კონკურენტი ტოტები.

მსხმოიარე გარგარის გასხვლა

მსხმოიარობაში შესვლისას გარგარის ხის ზრდა ზომიერია 40-45 სმ.

სრული მსხმოიარობის პერიოდში ძლიერდება გამოხშირვის საჭიროება, ვაჭრით ძლიერ ტოტებს რომლებიც ხშირ ვარჯს ქმნიან, თუ ვარჯში არის თავისუფალი ადგილები ის უნდა შევავსოთ, ამისთვის გადავხრით ძლიერ საზრდელ ტოტებს, რომლებიც დროთა განმავლობაში მსხვილ სანაყოფე ტოტებად გარდაიქმნებიან. 30-35 სმ-ზე მეტი სიგრძის შერეული ტოტები უნდა დავამოკლოთ დაახლოებით 1/3-ით.

სუსტი ყლორტები მსხმოიარე ტოტებად რომ გადავაქციოთ, საჭიროა 4-5 ფოთლის დატოვება. უფრო მოზრდილ ხეებში, სხვლის მთავარი სახეობა გამოხშირვაა.

ვარჯის გამეჩხრების შემდეგ, მავნებელ-დაავადებათა წინააღმდეგ ბრძოლა-უფრო ეფექტურია შესხურებით, გარდა ამისა საყვავილე კვირტები წარმოიშობა არა მარტო კიდეებზე, არამედ ვარჯის შიგნითაც, რითაც ნაყოფიერების ხარისხი უმჯობესდება.

აგროკავკასია

საქართველოში გავრცელებული რამდენიმე ჯიში

ჯიშის სახელწოდება: Prunus  armeniaca ‘Alioni’ –ალიონი
წარმოშობა:მიღებულია სკრის საცდელსადგურზე შალახისა და ალიპრიალას შეჯვარებით.

დამატებითი  ინფორმაცია:  მაღალმოსავლიანი ჯიშია. ხასიათდება ტრანსპორტაბელურობით.
წყარო:   ნ. ხომიზურაშვილი  და სხვები (1978).

ჯიშის სახელწოდება: Prunus  armeniaca ‘Alipriala’ – ალიპრიალა
წარმოშობა: ადგილობრივი ჯიშია. გამოავლინა შ. ნასყიდაშვილმა XX საუკუნის 40-იან წლებში.

დამატებითი  ინფორმაცია: ჯიშმა სახელწოდება მიიღო ნაყოფის ცალი მხარის წითელ-ალისფრად შეფერილობის გამო. მსხმოიარობაში შედის მე-4–5 წლიდან. ახასიათებს რეგულარული მოსავლიანობა. კარგი სასუფრე და  საკომპოტე ჯიშია.
წყარო:   ნ. ხომიზურაშვილი  და სხვები (1978),

ჯიშის სახელწოდება: Prunus  armeniaca ‘Goruli’ –გორული
წარმოშობა: მიღებულია ჯიშების აღჯანაბადის და შალახის ჰიბრიდიზაციით შ. ნასყიდაშვილის  მიერ სკრის საცდელ სადგურში.

დამატებითი  ინფორმაცია: ახასიათებს ყოველწლიური, რეგულარული მსხმოიარობა. მაღალი ტრანსპორტაბელურობა და შენახვის უნარი.
წყარო: ნ. ხომიზურაშვილი  და სხვები (1978)

იხილეთ გარეთვე: ხეხილის ახალი ჯიშები და მათი თავისებურებები

ჯიშების შესახებ ინფორმაცია მოგვაწოდა:  ბიოლოგიურ მეურნეობათა ასოციაციამ „ელკანა“.

იხილეთ გარეთვე: გარგარი – გარემო ფაქტორები და ბიოლოგიური თავისებურებები