სახნავი მიწების ინტენსიური გამოყენება – თესლბრუნვა

ნიადაგის ნაყოფიერების გადიდებისა და სასოფლო-სამეურნეო კულტურათა მოსავლიანობის მატების მნიშვნელოვან საშუალებას წარმოადგენს თესლბრუნვები.

თესლბრუნვების შემოღებისას უზრუნველოყოფილი უნდა იქნეს: ნათესის ფართობის  მოსავლიანობით ფერმერული მეურნეობის მოთხოვნილების დაკმაყოფილება, სახნავი მიწების მიზანშეწონილი (სწორი) გამოყენება და კულტურათა სწორად შერჩევა-განაწილება, მეცხოველეობის საკვები ბაზის შექმნა და სხვა.

თესლბრუნვის სქემის შედგენისას უპირველეს ყოვლისა ყურადღება უნდა მიექცეს სასოფლო-სამეურნეო კულტურათა სწორ მორიგეობას, მათი ზრდიას პირობების და მოთხოვნილებათა გათვალისწინებით.

დადგენილია რომ ერთი და იგივე კულტურის ერთსა და იმავე ადგილზე ხანგრძლივი პერიოდით თესვა ჩვეულებრივ იწვევს ნიადაგის განოყიერების შემცირებას, მინდვრებზე სარეველების,კულტურათა დაავადებების და მავნებელების განვითარებას. აღნიშნული კი იწვევს მოსავლიანობის მნიშვნელოვან შემცირებას და ზოგჯერ მატ სრულ დაღუპვას.

კულტურათა სწორი მორიგეობის დასადგენად აუცილებელია მთელ რიგ   რონისძიებათა გათვალისწინება, რომელთაგან ძირითად პირობას წარმოადგენს ნიადაგში არსებული საკვები ნივთიერებების სწორად გამოყენება.

ცნობილია, რომ სხვადასხვა მცენარე თავისი ზრდა განვითარებისათვის ნიადაგიდან საკვებ ნივთიერებებს ერთნაირად არ იყენებს. მაგალითად პურეული კულტურები მეტი რაოდენობით მოითხოვს აზოტსა და ფოსფორს; პარკოსანი კულტურები–პირიქით, კოჟრის ბაქტერიების საშუალებით ნიადაგში აგროვებს აზოტს; საკვები ძირხვენები და კარტოფილი უფრო მეტად ხარჯავს კალიუმს, შედარებით ნაკლებად მოიხმარს ნიადაგის აზოტს და ფოსფორს.

კულტურათა მორიგეობის დროს აუცილებელია გათვალისწინებული იქნეს     კულტურის ფესვთა სისტემის გავრცელება ნიადაგში (სიღრმეში), გამომდინარე აღნიშნულიდან კულტურები საკვებ ელემენტებს ნიადაგის სხვადასხვა ფენებიდან  იყენებენ მაგალითად პურეული თავისი ფუნჯა ფესვთა სისტემით საკვებს ნიადაგის  ზედა ფენებიდან იღებს, მაშინ როდესაც პარკოსანი მცენარეები ინვითარებენ რა მთავარღერძიან ფესვთა სისტემას, საკვებ ნიადაგის ქვედა ფენებიდან იღებს.

სარეველების მიერ პურეული კულტურები ჩვეულებრივ ძლიერ იჩაგრება, მაშინ როდესაც სათოხნი კულტურები(კარტოფილი, მზესუმზირა, სიმინდი, ძირხვენები) სათანადო მოვლით (მწკრივთა შორის დამუშავება, რიგებში სარეველების გამარგვლა) ხელსუწყობს სარეველების გასუფთავებას.

მრავალწლოვანი საკვები ბალახები ხელს შლის სარეველების ზრდა განვითარებას და ნაკვეთს მომდევნო კულტურისათვის სარეველებისაგან სუფთას ტოვებს. ასევე სარეველების წინააღმდეგ ბრძოლის საუკეთესო საშუალებას წარმოადგენს შავი ანეული (კულტურის ღების შემდეგ ფართობის რამდენჯერმე დამუშავება).

კულტურათა მორიგეობა არის საუკეთესო საშუალება მცენარეთა მავნებლებისა და დაავადებებთან ბრძოლის საქმეში.

კულტურათა მორიგეობა-ისეთი მცენარეების შეცვლა, რომლებიც ნიადაგიდან  ცოტა წყალს იღებენ (სიმინდი, სორგო და სხვა) ისეთებიც რომლებიც წყალს მეტი რაოდენობით მოითხოვენ (სამარცველ პურეულები), საუკეთესო პირობებს ქმნის კულტურულ მცენარეთა ზრდა განვითარებისათვის.

კულტურათა მორიგეობა ხელს უწყობს სტრუქტურული  ნიადაგის ჩამოყალიბებას, ნიადაგში ჰაერის კარგად შეღწევას და ტენის ადვილად გამოყენებას. აღნიშნულის მიღწევა მნიშვნელოვნად განპირობებულია მრავალწლოვანი მარცვლოვნებისა და  პარკოსნების ნარევების თესვით. ბალახების ხანგრძლივობა თესლბრუნვაში დამოკიდებულია თესლბრუნვის ხასიათზე და ბუნებრივ პირობებზე.

ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე მნიშვნელოვანია თესლბრუნვაში კულტურათა სწორი მორიგეობა. ცალკეულ კულტურათა ადგილის განსაზღვრა თელსბრუნვაში უზრუნველყოფს თესლბრუნვის ეფექტურობას დამის მნიშვნელობას ფერმერული მეურნეობისათვის.

თესლბრუნვის ორი ძირითადი ტიპი

თესლბრუნვის ორი ძირითადი ტიპი არსებობს: მინდვრის და საკვები თესლბრუნვები. საკვები თესლბრუნვები იყოფა ფერმისპირა და სათიბ-საძოვრულ თესლბრუნვებათ. მინდვრის თესლბრუნვები უზრუნველყოფს ნიადაგის ნაყოფიერების პურეული კულტურებისა და ზოგიერთი ტექნიკური მცენარეებისათვის.

საკვები თესლბრუნვები (საკარმიდამო, ფერმისპირა, სათიბ-საძოვრული) მიზნად ისახავს დაკმაყოფილდეს ფერმერული მეცხოველეობა საკვები ბაზით. მინდვრის თესლბრუნვებში შესაძლებელია პურეული კულტურების თესვა ზედიზედ ორ წელზე მეტხანს ერთი და იგივე მინდორზე, ასევე მრავალწლოვანი მარცვლოვან-პარკოსანი ბალახები ითესებოდეს ნარევების სახით თავთავიანი პურეულების საფარქვეშ.

საშემოდგომო კულტურებისათვის საშემოდგომო ხორბალი და საშემოდგომო ჭვავი) თესლბრუნვაში საუკეთესო წინა მორბედია სუფთა ანეულები და მათ შორის შავი ანეული, ტენიან რეგიონებში სარეველებისაგან სუფთა მიწებზე შეიძლება  საშემოდგომო კულტურბი მოთესილი ანეულების შედეგადაც დაითესოს. მაგრამ შავ ანეულს საშემოდგომო კულტურები უფრო მაღალ მოსავალს იძლევა.

საგაზაფხულო ხორბალისათვის(სარეველებისაგან ძლიერ იჩაგრება) საუკეთესო წინამორბედს წარმოადგენს მრავალწლიანი ნასვენი და მყარი მიწები,  მრავალწლოვანი ბალახები, სათოხნი კულტურები (სიმინდი, მზესუმზირა და სხვა),საშემოდგომო კულტურები. ქერის კულტურა ასევე იჩაგრება სარეველებისაგან და მოითხოვს ნიადაგში ადვილად ხსნად საკვებ ნივთიერებებს, მისთცის საუკეთესო წინამორბედია განოყიერებული საშემოდგომო ან სათოხნი კულტურები.

შვრია ნიადაგისადმი ნაკლებ მომთხოვნია და სარეველებით სხვებზე ნაკლებად იჩაგრება, ამიტომ იგი შეიძლება მოთავსდეს  ყველა მინდორში.

სამარცვლე პარკოსანი კულტურები უფრო მომთხოვნი არიან ნიადაგისადმი ვიდრე ჭვავი, ქერი და შვრია.ისინი ნიადაგში აზოტის დამგროვებლები არიან, ამიტომ მრავალი კულტურიოსათვის კარგ წინამორბედს წარმოადგენს.

თვით ეს მცენარეები უნდა მოთავსდეს ისეთი წინამორბედის შემდეგ რომელნიც თავის შემდეგ მინდორში ფოსფორს და კალიუმს საკმარისი რაოდენობით ტოვებენ. თესლბრუნვებში მათთვის საუკეტესოა მრავალწლიანი ბალახის ან განოყიერებული საშემოდგომო კულტურის ფართობი.

სათოხნი კულტურები (კარტოფილი, სიმინდი, სორგო, მზესუმზირა, შაქრის ჭარხალი) კარგ მოსავალს იძლევა მრავალწლიანი ბალახები და საშემოდგომო    კულტურების შემდეგ, ასევე პარკოსნების შემდეგ თესვისას.

სათოხნი კულტურების   მწკრივთა შორის დამუშავების შედეგად სარეველებისაგან ფართობს ტოვებენ სუფთად და სხვა კულტურებისათვის საუკეთესო წინამორბედს წარმოადგენს, განსაკუთრებით   საგაზაფხულო პურეული კულტურებისთვის.

ბაღჩეული კულტურები (საზამთრო, გოგრა) კარგ მოსავალს იძლევა მრავალწლოვანი ბალახების შემდეგ ნასვენ და  მყარ   მიწებზე  თესვისას.

მრავალწლოვანი ბალახები თავის მხრივ კარგი წინამორბედია საგაზაფხულო და საშემოდგომო კულტურებისათვის, რადგან მათი თესვის შემდეგ ნიადაგი მდიდრდება აზოტით და ორგანული ნივთიერებებით, იძენს მტკიცე წვრილმარცვლოვან სტრუქტურას.

საკვები თესლბრუნვები

საკვები თესლბრუნვები იყოფა ორ ტიპად: ფერმისპირა, რომლის ძირითად მიზანს შეადგენს უზრუნველყოფა უმთავრესად წვნიანი საკვებით და სათიბ-საძოვრული  თესლბრუნვები, რომელთა მიზანია ცხოველთა უზრუნველყოფა თივით ან საძოვრული მწვანე საკვებით.

ფერმისპირა თესლბრუნვები

ფერმისპირა თესლბრუნვები ეწყობა ფერმის ახლოს (მახლობლად), იმისათვის რომ ცხოველმა ფერმის ახლოს ძოვოს და წვნიანი საკვების გადაზიდვაზე დიდი შრომა და ტრანსპორტი არ დაგვჭირდეს.

ფერმისპირა თესლბრუნვაში შეაქვთ საგაზაფხულო პურეულები ბალახების შეთესვით, 3-4 მინდორი მრავალწლოვანი და ერთწლოვანი ბალახებით.  მრავალწლოვანი და ერთწლოვანი ბალახების შეტანა შესაძლებლობას იძლევა მოვაწყოთ მწვანე კონვეიერი ე.ი. უზრუნველვყოთ ცხოველთა მოთხოვნილება საძოვრული საკვებითBბუნებრივი საძოვრებისა და ნათესი საკვები კულტურების ხარჯზე, ადრე გაზაფხულიდან გვიან შემოდგომამდე.

ფერმისპირა თესლბრუნვის მრავალნაირი ტიპი არსებობს. მაგალითად 5-6 მინდვრიანი თესლბრუნვა, სადაც ერთ მინდორზე დაითესება მწვანე საკვებად ცერცველა შვრიით,1-2 მინდორზე ძირხვენები და სასილოსე კულტურები, 2 მინდორზე-სამყურა ტიმოთელათი და ერთ მინდორზე-საგაზაფხულო მარცვლეული კულტურები.

მეღორეობისათვის ფერმისპირა თესლბრუნვის ტიპი შეიძლება იყოს: 1. საგაზაფხულო მარცვლეული, სადაც მრავალწლიანი ბალახებია შეთესილი იონჯას ჭარბობით. 2. მრავალწლოვანი ბალახები თივად და მწვანე საკვებად. 3. მრავალწლოვანი ბალახები საძოვრად. 4. ბაღჩეული. 5. ერთწლოვანი ბალახები საძოვრად.6. სასილოსე კულტურები და ძირხვენები. 7. მიწავაშლა(თესლბრუნვის გარეშე).

აღნიშნული ტიპის თესლბრუნვა შეიცავს სხვადასხვა ტიპის თესლბრუნვებს, რომლებიც უზტრუნველყოფს ცხოველს ძოვების მთელ პერიოდს-მწვანე კონვეიერის ფორმით.

ფერმისპირა თესლბრუნვის ერთ-ერთ ძირითად ამოცანას წარმოადგენს ცხოველთა უზრუნველყოფა საკვებით, ამიტომ მისი დაგეგმვა უნდა მოხდეს მინდვრის თესლბრუნვის დაგეგმვასტან ერთად.

სათიბ-საძოვრული თესლბრუნვა

სათიბ-საძოვრული თესლბრუნვა ეწყობა მცირე პროდუქტიულ, გადაგვარებულ მდელოებზე მრავალწლოვანი და ერთწლოვანი ბალახების მორიგეობით.სათიბ-საძოვრულითესლბრუნვა მოიცავს ორ პერიოდს: მინდვრის პერიოდს, როცა მოხნული მდელო ერთწლიანი მინდვრის კულტურებისათვის გამოიყენება და მდელოს პერიოდს, როდესაც თესლბრუნბვის მინდვრების ნაწილი მრავალწლოვანი ბალახნარევებით ითესება.

მინდვრის პერიოდის ხანგრძლივობა თესლბრუნვაში ძირითადად დამოკიდებულია  საკვების ფართობის ტიპზე და განისაზღვრებაიმ პერიოდით, რომლის განმავლობაშიც ბელტი საკმარისად დაიშლება(2-4 წელი, ზოგჯერ 4-5 წელი).

მდელოს პერიოდის   ხანგრძლივობა ნიადაგის პირობების, ბალახნარევების შემადგენლობისა და გამოყენების პირობების მიხედვით შეიძლება 4-7 წლამდ მერყეობდეს. სათიბ საძოვრულ თესლბრუნვას საფუძვლად უდევს ორგანულ ნივთიერებათა დაგროვება და მისი დაშლა ორწლოვანი და მრავალწლოვანი ბალახების მორიგეობის საშუალებით.

ორგანული ნივთიერების დასაშლელად და ბელტის მაღალი ნაყოფიერების გამოსაყენებლად თესლბრუნვის მინდვრისპერიოდში მრავალწლოვანიბალახების შემდეგ მარცვლეული და საკვები კულტურები ითესება.

სათიბ-საძოვრულ თესლბრუნვაში მრავალწლოვანი საკვები ბალახების თესვა-მოყვანის მტავარ მიზანს შეადგენს მწვანე საძოვრული საკვებისა და თივის მიღება. სათიბ-საძოვრული პერიოდი აგროტექნოლოგიურად განისაზღვრება ნიადაგობრივი პირობებით, ბალახნარევების შემადგენლობით და მათი გამოყენების დროით. სათიბ-საძოვრის პერიოდის პირველ ორ წელს მრავალწლოვანი ბალახები ჩვეულებრივ თივად გამოიყენება შემდგ საძოვრად და თივად, იმის მიხედცით თუ რა მოთხოვნაა თივაზე და საძოვარზე.

მინდვრის პერიოდისათვის კულტურების შერჩევის დროს მხედველობაში უნდა იქნეს მიღებული დასათესი კულტურების მნიშვნელობა სავარგულებთან და მავნებლებთან ბრძოლის საქმეში.

მინდვრის პერიოდისათვის კულტურების შერჩევის დროს მხედველობაში უნდა ვიქონიოთ დასათესი კულტურების მნიშვნელობა სარეველებთან და მანვებლებტან ბრძოლის საქმეში.

მარცვლეულ კულტურებთან და ერთწლოვან ბალახებთან ერთად მინდვრის პერიოდში შეტანილი უნდა იქნეს, როგორც სარეველებთან ბრძოლის ხელშემწყობი საშუალება, სთოხნი და ბოსტნის კულტურები, ხოლო თესლბრუნვის გარეშე მინდორზე ითესება მიწავაშლა.

მაგალითად: 1. მრავალწლოვანი ბალახები თივად; 2-4 მრავალწლოვანი ბალახები მწვანე საკვებად და საძოვრად, 5. ხორბალი, 6. სუდანურა, 7. სიმინდი გასაძოვებლად, 8. პურეულები მრავალწლოვანი ბალახის შეთესვით.

ავტორი: იოსებ სარჯველაძე, სოფლის მეურნეობის მეცნიერებათა დოქტორი.

იხილეთ აგრეთვე: თესლბრუნვა და თესლბრუნვის მაგალითები – ნიადაგის ნაყოფიერება